محاسبه و تحلیل رابطه مبادله نفت خام در جهان و جایگاه ایران در آن در چهار دهه گذشته

مقاله حاضر به بررسی رابطه مبادله جهانی نفت خام، شاخص بی‌ثباتی قیمت آن و جایگاه ایران در بازار جهانی آن می‌پردازد. برآورد رشد سالانه رابطه مبادله 12 محصول معدنی اصلی، نفت خام و محصولات صنعتی ساخته شده از 1970 تا 2010 نشان می‌دهد که بالاترین درصد رشد رابطه مبادله مربوط به نفت خام، طلا و محصولات صنعتی ساخته‌شده‌ و پایین‌ترین درصد رشد رابطه مبادله مربوط به تنگستن، آلومینیوم، قلع ‌و روی می‌باشد. همین‌طور، با بررسی در خصوص بی‌ثباتی قیمتی 12 محصول معدنی اصلی‌و نفت خام طی سه دهه اخیر از 1981 الی 2010 نتیجه می‌گیریم که نفت‌خام همواره بین 5 کالای معدنی اصلی که دارای بیشترین بی‌ثباتی قیمت بوده، در جایگاه نخست است. هرچند ارزش صادرات نفت خام ایران در چهار دهه گذشته با نوسان شدید رو به افزایش گذاشته است و نوسان شدید و بی‌ثباتی قیمت در بازار جهانی نفت خام و صادرات نفت خام ایران نهادینه شده است. نمودار روند تولید نفت خام ایران و متعاقباً میزان عرضه صادراتی نفت خام ایران و همین طور نمودار روند قیمت نفت خام ایران‌ و متعاقباً رابطه مبادله قیمتی نفت خام ایران در چهار دهه گذشته تطابق کامل با یکدیگر دارند. نظر به سهمیه‌بندی تولید نفت خام توسط سازمان اوپک برای کشورهای عضو آن، باستثنای دهه 1970 که اوج قدرت انحصاری سازمان اوپک و جایگاه ممتاز ایران در بازار جهانی نفت مشهود است، در سال‌های بعد از انقلاب از بازیگری جدی ایران در بازار جهانی نفت خام و متعاقباً از نوسان شدید قیمت تا قبل از سال 2000 به طور معنی‌داری کاسته شده است. نظر به این‌که از دو متغیر میزان صادرات و تولید نفت خام و همین‌طور از دو متغیر شاخص‌قیمت و رابطه‌مبادله قیمتی نفت‌خام، بایستی یکی از آن دو متغیر در مدل صادرات نفت خام ایران لحاظ گردد. مطابق رابطه‌کلی به صورت لگاریتمی، با فرض ثبات سایر شرایط با افزایش یک درصد به شاخص رابطه مبادله قیمتی نفت خام، ارزش صادرات 3/1 درصد روبه افزایش می‌گذارد (کشش قیمتی صادرات نفت خام ایران) و همین طور، با فرض ثبات سایر شرایط با افزایش یک درصد به تولید نفت خام ایران، ارزش صادرات ایران 07/1 درصد روبه افزایش می‌گذارد و در واقع مطابق مباحث نظری رابطه مثبت، معنی‌دار و چشمگیری بین تولید نفت خام ایران‌و رابطه مبادله قیمتی آن با ارزش صادرات نفت خام ایران وجود دارد.