اتنوفارماکولوژی گیاهان دارویی شمال و غرب شهرستان دشتستان - بوشهر

زمینه: اتنوفارماکولوژی رهیافتی بسیار متنوع جهت کشف دارو است که شامل مشاهده، توصیف و بررسی تجربی داروهای بومی و فعالیت‌های زیستی آن‌ها است که بر پایه گیاه ‌شناسی، شیمی، بیوشیمی، فارماکولوژی و دیگر رشته‌ها مانند انسان‌ شناسی، باستان‌ شناسی، تاریخ و زبان شناسی استوار است و به کشف محصولات طبیعی با فعالیت زیستی کمک می کند. هدف از این پژوهش شناسایی گیاهان دارویی بوده که در منطقه شمال و غرب شهرستان دشتستان بوشهر در شمال خلیج فارس، کاربرد سنتی دارند.مواد و روش‌ها: کاربردهای گیاهان دارویی از 25 نفر آگاه بومی منطقه شمال و غرب شهرستان دشتستان به صورت مصاحبه حضوری گردآوری شده و شاخص‌های فراوانی نسبی (citation of frequency relative) و شاخص اهمیت فرهنگی (cultural importance index) برای هر گیاه دارویی منطقه  شمال و غرب شهرستان دشتستان نیز محاسبه گردید.یافته‌ها: به‌ طور کلی 117 گونه گیاه دارویی در منطقه شمال و غرب شهرستان دشتستان مربوط به 63 خانواده شناسایی شدند. گیاهان آویشن شیرازی (zataria multiflora)، زیره سبز (cuminum cyminum)، الوئه ورا (aloe vera)، بومادران (achillea eriophora dc)، بابونه (matricario chamomilla)، گل گاوزبان (echium amoenum)، زنیان (trachyspermum copticum)، رازیانه (foeniculum vulgare)، اسفرزه (plantago psyllium)، شاهتره (fumaria parviflora) و سیاهدانه (nigella sativa) دارای بالاترین شاخص اهمیت فرهنگی بودند. شایع‌ترین کاربرد دارویی این گیاهان به‌ترتیب جهت بیماری‌های گوارشی، عفونی، تنفسی، اطفال، کلیه و مجاری ادرار، زنان و زایمان، روانپزشکی و مغز و اعصاب، پوست و مو و متابولیک بود. هر چند همان کاربردهای درمانی که در طب سنتی ایران رایج است از این گیاهان دارویی استفاده می‌شد ولی مردم این منطقه شماری از گیاهان را برای درمان بیماری‌هایی به کار می‌برند که این کاربردها ویژه این منطقه می‌باشند. برای مثال استفاده از بومادران جهت درمان زخم، دمل و کورک، بابونه به عنوان ضد تب و درمان نفخ و درد شکمی، گل گاوزبان جهت تقویت دردهای زایمانی، اسفرزه برای عفونت‌های چرکی، شاهتره برای زردی کودکان و سیاه دانه برای دردهای اسکلتی - عضلانی را می‌توان برشمرد.نتیجه‌گیری: تنوع گسترده‌ای از گیاهان دارویی در منطقه شمال و غرب شهرستان دشتستان استان بوشهر وجود دارد که در مواردی از بیماری‌های گوناگون به کار برده می‌شوند که این کاربردها منطبق با دانش پزشکی روز دنیا می‌باشد. اما با این وجود در این منطقه شماری از گیاهان برای درمان بیماری‌هایی به کار برده می‌شود که این کاربردها ویژه این منطقه است و پژوهش پیرامون این گیاهان دارویی می‌تواند آغازگر راهی برای کشف داروهای جدید در عرصه درمان بیماری‌ها باشد.

Ethnopharmacology of Medicinal Plants in the North and West of Dashtestan County, Bushehr

Background: Ethnopharmacology is a very diverse approach to drug discovery that involves the observation, description, and experimental study of native drugs and their biological activities based on botany, chemistry, biochemistry, pharmacology, and other disciplines such as anthropology, archeology, history, and linguistics that helps discovering of natural products with biological activity. The aim of this study was to identify medicinal plants that have a traditional use in the north and west of Dashtestan county, Bushehr in the north of Persian Gulf.Materials and Methods: The medical uses of medicinal plants were gathered from 25 local informants by face-to-face interviews. The relative frequency of citation (FRC) and cultural importance (CI) indices were calculated.Results: A total of 117 medicinal plants related to 63 families were identified in the north and west of Dashtestan region. Zataria multiflora, Cuminum cyminum, Aloe vera, Achillea eriophora DC, Matricario chamomilla, Echium amoenum, Trachyspermum copticum, Foeniculum vulgare, Plantago psyllium,Fumaria parviflora and Nigella sativa had the highest cultural importance index. The highest medical uses were for gastrointestinal discomforts, infectious diseases, respiratory diseases, pediatric problems, kidney and urinary tract diseases, OB & Gyn problems, psychiatric and neurological diseases, dermatologic and the metabolic disorders, respectively. The native people used some of these medicinal plants for some diseases which these usages were unique for this region. For example, they used Achillea eriophora DC for ulcers, abscesses, and carbuncles, Matricario chamomilla for fever and abdominal discomfort, Echium amoenum for promotion of labor pain, Plantago psyllium for purulent infections, Fumaria parviflora for neonatal jaundice and Nigella sativa for musculoskeletal pains. Conclusion: There is a vast variety of medicinal plants in the north and west of Dashtestan region. Although most of the therapeutic applications of these plants in this area are the same as Iran’s traditional medicine, the people in this region use some of these plants for some diseases which these usages are unique for this region. Thus, investigation about these plants should be initiated to discover novel drugs for clinical applications.