روابط ساختاری گرایش به مصرف مواد در نوجوانان بر اساس حساسیت پردازش حسی و انعطاف‌پذیری شناختی با نقش میانجی خودکنترلی هیجانی: یک مطالعه توصیفی

زمینه و هدف: مصرف الکل و مواد در نوجوانان باعث مشکلات روان‌شناختی و تغییرات در مغز می‌شود. خودکنترلی هیجانی که شامل فرآیندهای شناختی، هیجانی و رفتاری است که فرد می‌تواند برای کنترل هیجانات خود به کار ببرد؛ بنابراین، این پژوهش با هدف تعیین گرایش به مصرف مواد بر اساس حساسیت پردازش حسی و انعطاف‌پذیری شناختی با نقش میانجی خودکنترلی هیجانی در نوجوانان انجام گرفت مواد و روش‌ها: روش این مطالعه توصیفی از نوع مدل‌یابی معادلات ساختاری بود. جامعه آماری پژوهش دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در مدارس متوسطه اول و دوم در سال تحصیلی 1403-1402 بود که از میان آن‌ها 207 دانش‌آموز به روش نمونه‌گیری چند مرحله ای در پژوهش شرکت کردند. داده‌ها به‌وسیله پرسش‌نامه گرایش به مصرفfarjad (1385)، پرسش‌نامه حساسیت پردازش حسی aron وaron (1977)، پرسش‌نامه انعطاف‌پذیری شناختی  dennis(2010) و خودکنترلی هیجانیtanji  (2004) جمع‌آوری شد. داده‌ها با استفاده از مدل‌یابی ساختاری تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها: بین گرایش به مصرف مواد با حساسیت پردازش حسی (0.01>p؛ 0.39=r) در سطح 99 درصد همبستگی مثبت و معنی‌دار و با انعطاف‌پذیری شناختی (0.01>p؛ 0.35-=r) و خود کنترلی هیجانی (0.01>p؛ 0.38-=r) در سطح 99 درصد همبستگی منفی و معنی‌دار برقرار است. حساسیت پردازش حسی و انعطاف‌پذیری شناختی علاوه بر اثر مستقیم، به طور غیرمستقیم و از طریق خودکنترلی هیجانی نیز بر گرایش به مصرف مواد تاثیر می‌گذارند.نتیجه‌گیری: مطالعه حاضر نشان داد که خودکنترلی هیجانی، انعطاف‌پذیری شناختی بالا و حساسیت حسی کم باعث کاهش گرایش به مصرف مواد می‌شود. به نظر می‌سد نوجوانان باید به احساسات و افکار خود شناخت پیدا کنند. از این رو تمرین‌های شناختی و ذهن‌آگاهی مفید است.

structural relationships of substance use tendency in adolescents based on sensory processing sensitivity and cognitive flexibility with the mediating role of emotional self-control: a descriptive study

background and objectives: alcohol and drug use in adolescents causes psychological problems and changes in the brain. emotional self-control includes cognitive, emotional, and behavioral processes that an individual can use to control their emotions; therefore, this study was conducted with the aim of determining the tendency to use drugs based on sensory processing sensitivity and cognitive flexibility with the mediating role of emotional self-control in adolescents.materials and methods: the method of this descriptive study was structural equation modeling. the statistical population of the study was students studying in junior and senior high schools in the academic year 2023-2024, from which 207 students participated in the study through multi-stage sampling. data were collected using farjad’s consumption propensity questionnaire (2006), aron and aron’s sensory processing sensitivity questionnaire (1977), dennis’ cognitive flexibility questionnaire (2010), and tanji’s emotional self-control questionnaire (2004). the data were analyzed using structural modeling.findings: there is a positive and significant correlation between the tendency to use substances and sensory processing sensitivity (p<0.01; r=0.39) at the 99% level, and a negative and significant correlation between cognitive flexibility (p<0.01; r=-0.35) and emotional self-control (p<0.01; r=-0.38) at the 99% level. in addition to the direct effect, sensory processing sensitivity and cognitive flexibility also indirectly affect the tendency to use substances through emotional self-control.conclusion: the results of the present study showed that emotional self-control, high cognitive flexibility, and low sensory sensitivity reduce the tendency to use drugs. it seems that adolescents need to become aware of their feelings and thoughts. therefore, cognitive and mindfulness exercises are useful. key words: propensity to use, sensory processing sensitivity, cognitive flexibility, self-control, adolescentsfunding: this research was supported by the research vice-chancellor of mohaghegh ardabili universityconflict of interest: none declared.ethical considerations: the ethics committee of mohaghegh ardabili university approved the study (ir.uma.rec.1402.090).authors’ contribution:conceptualization: ali beheshti motlaghmethodology: ali beheshti motlaghdata collection: ali beheshti motlaghdata analysis: ali beheshti motlaghsupervision: akbar atadakhtproject administration: akbar atadakhtwriting- original draft: ali beheshti motlaghwriting- review and editing: ali beheshti motlagh, akbar atadakht