تاریخچه نوین اخلاق در مطالعات علوم سلامت، بخش چهارم: دستورالعمل بین‌المللی cioms

همان‌طور که در سخنان سردبیری پیشین مجله دانشگاه به آن اشاره گردید؛ کد نورمبرگ، بیانیه هلسینکی و گزارش بلمونت سه گام اساسی در تاریخچه مدرن اخلاق در پژوهش‌های سلامت هستند . آن‌ها باعث شدند که توجه پژوهش‌گران حوزه سلامت به مسائل اخلاقی، بیش از پیش منعطف گردد. گام چهارمی که پس از آن‌ها برداشته شد، محصول کوشش مشترک  organization of medical sciences (cioms) council for international و سازمان بهداشت جهانی world health organization (who)  بود که به دستور العمل بین المللی اخلاقی برای پژوهش‌های سلامت که در آن نمونه‌های انسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، معروف شد . دستورالعمل بین المللیcioms  بیش‌تر برای کشورهای با درآمد کم و برای کاربرد اصول اخلاق جهانی برای شکل‌گیری سیاست‌های ملی پژوهش در علوم سلامت وضع شده است. مسائل اخلاقی ارائه شده در این دستورالعمل‌، ارتباط تنگاتنگی با گزارش بلمونت دارد. بر این اساس، پژوهش‌های علوم سلامت که بر روی انسان‌ها به عمل می‌آید باید از شرکت‌کنندگان در مطالعه محافظت کرده و به ویژه شرایط محیطی که قرار است پژوهش در آن به عمل آید را مورد ارزشیابی قرار دهد تا مطمئن شود که این پژوهش‌ها از نظر اخلاقی مورد قبول جوامع محلی هستند. بنابراین، براساس این دستور العمل نه تنها در نظر گرفتن شرایط محیطی پژوهش حائز اهمیت فراوان است بلکه محققین باید این اطمینان را ایجاد کنند که نتایج به دست آمده از پژوهش‌های انجام شده برای همان جوامع محلی نیز، قابل دسترسی می‌باشد . علت این تاکید هم آن بود که شواهد نشان می‌داد که برخی از پژوهش‌هایی که در کشورهای با در آمد بالا حمایت می‌شوند، ممکن است که در کشورهای با درآمد پایین به مرحله اجرا در آیند و در این اجرا نه تنها حقوق شرکت‌کنندگان در مطالعه به طور کامل حفظ نگردد، بلکه آن‌ها از نتایج به دست آمده از مطالعه نیز هیچ وقت بهره‌مند نگردند. از همین رو، دستورالعمل بین‌المللی cioms برای اولین بار در سال 1993 میلادی منتشر شد و برای بار دوم در سال 2016 میلادی مورد تجدید نظر قرار گرفت . در تجدید نظر سال 2016 میلادی، بیش‌تر بر حقوق افراد آسیب پذیر، مانند کودکان مورد مطالعه در کارآزمایی‌های میدانی که در آن اثر بخشی واکسن‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرند، تاکید شده است. هم‌چنین، مسائل اخلاقی پیرامون موضوعاتی نظیر داده‌های بزرگ (big data)، بانک نمونه‌های حیاتی (bio banking)، استفاده مجدد از نمونه‌هایی که برای پژوهش قبلی و با اهداف دیگری جمع آوری شده‌اند‌، مورد توجه قرار گرفته است. در این نسخه جدید هم‌چنین، با در نظر گرفتن ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی به هنگام طراحی، اجراء و پس از اجرای مطالعه تاکید شده است. برای نمونه، ضرورت ارائه مراقبت‌های لازم در صورت نیاز به جمعیت تحت بررسی پس از خاتمه مطالعه، مورد تاکید قرار گرفته است. بالاخره، تاکید شده است که کلیه طرح‌های مرتبط به سلامت مورد نظارت قرار گرفته تا نه تنها حریم خصوصی شرکت‌کنندگان مورد توجه قرار گیرد، بلکه استفاده صحیح از داده‌ها و نمونه‌های ذخیره شده نیز به عمل آید . به نظر می‌رسد که با توجه به حجم وسیع از مطالعات مربوط به سلامت که به طور روز افزونی در اقصی نقاط مختلف دنیا به عمل آید. هم‌چنین، با رخداد مسائل جدید نظیر عالم‌گیری – کووید 19، جهان در آینده شاهد تدوین دستورالعمل‌های بیش‌تری باشد که متخصصین علوم سلامت برای رعایت مسائل اخلاقی در این پژوهش‌ها، باید مورد توجه قرار دهند .