تاریخچه نوین اخلاق در مطالعات علوم سلامت، بخش دوم: بیانیه هلسینکی

همان‌طور که در سخن سردبیری شماره پیش مجله دانشگاه اشاره شد، برای رفع مشکلات مربوط به کدنورمبرگ و در سال 1964 میلادی، بیانیه هلسینکی (declaration of helsinki) توسط انجمن جهانی پزشکی (world medical association) مورد تصویب قرار گرفت. دو اصل مهم در بیانیه هلسینکی، مورد توجه بود: یکی آن‌که در صورت لزوم می‌توان به جای جلب موافقت آگاهانه و داوطلبانه از افرادی که دچار مشکلات شناختی هستند، فقط درصورتی‌ که مخاطرات مطالعه در حداقل خود قرار داشته باشد، این موافقت را از افرادی که قیم قانونی آن‌ها هستند، اخذ نمود. اصل دیگری که در این بیانیه مورد توجه قرار گرفته بود، ضرورت تصویب طرح مطالعه توسط یک کمیته اخلاق در پژوهش (research ethics committee) مستقل بود. کمیته‌های اخلاق در پژوهش مستقل، وظیفه آن را دارند تا طرح مطالعه را به دقت و بدون جانب داری، مورد بررسی قرار داده و مطمئن شوند تا حقوق اخلاقی شرکت‌کنندگان در مطالعه از هر نظر حفظ شده و موافقت آگاهانه و داوطلبانه آن‌ها نیز به درستی اخذ گردد. اگر چه کدنورمبرگ و بیانیه هلسینکی گام‌های بلندی در تاریخچه نوین اخلاق در مطالعات علوم سلامت به حساب می‌آیند، اما تاریخ نشان می‌دهد که این دو، مانع از انجام مطالعات غیر اخلاقی در علوم سلامت نشده‌اند. در یکی از مهم‌ترین این مطالعات غیر اخلاقی، که به مطالعه tuskegee syphilis study معروف شده است، 399 مرد آفریقایی آمریکایی در یک منطقه روستایی در ایالت (alabama) کشور آمریکا که مبتلا به سفلیس بودند؛ مورد یک پژوهش مشاهده‌ای آینده‌نگر قرار گرفتند. در این مطالعه که برای 40 سال و در فاصله سال‌های 1932 تا 1972 میلادی به اجراء در آمد، محققین به دنبال بررسی تاریخچه طبیعی (natural history) بیماری سیفلیس بودند. از همین رو، محققین بر روی شرکت کنندگان انواع آزمایش‌های بالینی را انجام داده ولی آن‌ها را از دریافت هر گونه درمان موثری برعلیه بیماریشان، محروم کردند. تا سال 1972 میلادی، تعداد بسیاری زیادی از این مردان و همسرانشان به دلیل مشکلات مربوط به بیماری سیفلیس، چشم از جهان فرو بستند. هم‌چنین، تعدادی بچه مبتلا به سیفلیس مادرزادی (congenital syphilis) نیز در جمعیت مورد بررسی به دنیا آمد. مطالعه تاسکچی نمونه یک مطالعه کاملاً غیر اخلاقی بود که در آن، نه تنها موافقت آگاهانه و داوطلبانه معتبری از افراد تحت مطالعه اخذ نشده بود، بلکه آن‌ها هم‌چنین از دریافت اطلاعات پزشکی صحیح و درمان مورد نیاز نیز، محروم شده بودند. از همین رو، جهان نیاز به برداشتن گام‌های بیش‌تری در زمینه رعایت اصول اخلاقی در پژوهش‌های مرتبط با سلامت بود.

The Modern History of Ethics in Health Research, Second Part: the Declaration of Helsinki

Letter to Editor