رتبه‌ی تولید علم آندوکرینولوژی ایران در جهان و آسیای جنوب غربی

مقدمهبراساس آمار به دست آمده از پایگاه‌های معتبر استنادی (isc, scopus, isi)، تولید علم در ایران در دو دهه‌ی اخیر افزایش چشمگیری داشته است. این افزایش به طور عمده از سال 1385 به بعد شدت بیشتری پیدا کرده، به طوری که در پایگاه تامسون رویتر (isi) تولید مدارک علمی توسط دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در سال‌های 1991 و 1992 به ترتیب 29896 و 28084 بوده و رتبه‌های 19 و 20 جهانی را حایز شده است. این افزایش چشمگیر در پایگاه استنادی اسکوپوس که به تعداد بیشتری از مجلات کشورها استناد می‌کند، بارزتر بوده و در سال 1391، تولید علم در ایران مقام 16 جهان و رتبه‌ی اول منطقه را به دست آورده است.1بررسی تولید علم در رشته‌ی آندوکرینولوژی (غدد درون‌ریز و متابولیسم) نیز مانند سایر رشته‌ها رشد فوق‌العاده‌ای را در دو دهه‌ی اخیر نشان می‌دهد. همان‌طور که در نمودار 1 مشخص شده است، تا قبل از سال 1999 میلادی (1378 هجــری شمسی) رتبه تولیــد علــم آندوکرینولوژی در ایران در رتبه‌های پایین‌تر از 80 جهانی بوده است؛ برای اولین بار در این سال رتبه 57 را به دست آورده و در فاصله‌ی سال‌های 2003 تا 2005 میلادی (1382 تا 1384 هجری ـ شمسی) از رتبه 50 به رتبه 21 صعود نموده و در 4 سال گذشته توانسته رتبه‌های بین 16 تا 18 جهانی را به دست آورد.1 نمودار 1 ـ ارتقا رتبه‌ی جهانی علم آندوکرینولوژی ایران در دو دهه‌ی گذشتهجدول 1 نشان می‌دهد در سال 2012 (1391 شمسی) بسیاری از کشورهای پیشرفته‌تر جهان مانند کره جنوبی، بلژیک، اتریش، فنلاند، تایوان، یونان، رژیم اشغالگر قدس و نروژ در رشته غدد درون‌ریز و متابولیسم کمتر از ایران در تولید علم موفق بوده‌اند.بین کشورهای منطقه نیز تا قبل از سال 1378 (1399 میلادی) رتبه‌ی تولید علم آندوکرینولوژی ایران که پایین‌تر از 8 بود، در این سال به رتبه پنجم رسیده در بین سال‌های 2002 تا 2005 (1382 تا 1384 شمسی) تولید علم این رشته از مقام پنجم به دوم رسید و در 4 سال گذشته سه سال رتبه اول و یک سال رتبه دوم بوده است. جدول 1- رتبه و تعداد مدارک کشورهای جهان در تولید علم آندوکرینولوژی، دیابت و متابولیسم در سال 1391 شمسی (2012 میلادی)رتبهکشورتعداد مدارکرتبهکشورتعداد مدارک1آمریکا302318ایران1902انگلستان79519کره جنوبی1813آلمان79320ترکیه1774ایتالیا68421بلژیک1355چین53922اتریش1336کانادا51223فنلاند1217فرانسه50224تایوان1128ژاپن50125یونان979هلند36226رژیم اشغالگر قدس9510اسپانیا35527نروژ8011استرالیا34128آرژانتین6612برزیل33729پرتغال6513سوید27330نیوزلند6114هندوستان21531مجارستان5215دانمارک21432رومانی5016لهستان19533عربستان سعودی4717سوییس1943447*simago lab, scopusنمودار 2 نشان می‌دهد تولید علم آندوکرینولوژی در کشور ما توانسته جای ترکیه و رژیم اشغالگر قدس را در منطقه بگیرد. ترکیه که برای سال‌‌ها مقام اول و دوم را داشته، در چهار سال اخیر سه بار دوم و یکسال اول بوده است. جدول 2 رتبه‌ی کشورهای خاورمیانه در تولید علم آندوکرینولوژی، دیابت و متابولیسم را در سال 2012 میلادی (1391 شمسی) نشان می‌دهد.جدول 3 رتبه تولید علم آندوکرینولوژی در 22 کشور منطقه آسیای جنوب غربی را در سال 2012 نشان می‌دهد. در این جدول نیز تولید علم در این رشته در کشورمان بالاترین رتبه را دارد، سپس ترکیه، عربستان سعودی، پاکستان، امارات، لبنان، اردن، کویت، قطر، عمان، بحرین، فلسطین، قرقیزستان، سوریه، آذربایجان، عراق و گرجستان قرار دارند. دیگر کشورهای اسلامی مانند مالزی رتبه 33، اندونزی رتبه 56 و بنگلادش رتبه 68 را داشته‌اند.نمودار 2- ارتقا سریع رتبه‌ی علم آندوکرینولوژی ایران به مقام اول در منطقه خاورمیانهجدول 2- رتبه کشورهای خاورمیانه در تولید علم آندوکرینولوژی، دیابت و متابولیسم در سال 1391 شمسی (2012 میلادی)رتبهکشورتعداد مدارک1ایران1902ترکیه1773رژیم اشغالگر قدس954عربستان سعودی475مصر216امارات متحده عربی117لبنان118اردن109کویت810قطر811عمان612بحرین413فلسطین314سوریه215عراق1* simago lab, scopusرشد سریع و چشمگیر تولید علم در رشته‌ی غدد درون‌ریز و متابولیسم، مانند سایر رشته‌های علمی کشور مرهون توجهات خاص ذات لایزال حق و نیز تاکیدات مقام معظم رهبری بوده است. جدول 3- رتبه‌ی تولید علم آندوکرینولوژی، دیابت و متابولیسم در منطقه آسیای جنوب غربی (سال 2012 میلادی، 1391 هجری شمسی)رتبه در آسیای جنوب غربیکشوررتبه جهانی1ایران182ترکیه203عربستان سعودی344پاکستان415امارات متحده عربی536لبنان547اردن578کویت639قطر6610عمان7011بحرین7512فلسطین8713قرقیزستان9214سوریه9415آذربایجان 9716گرجستان10617عراق110هشت کشور شامل ارمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، افعانستان، قبرس، قزاقستان و یمن در این سال تولید علمی در رشته آندوکرینولوژی نداشته‌اند. * simago lab, scopusبدون شک از میان عواملی که به این رشد کمک کرده‌اند، رشد و توسعه کمی و کیفی خارق‌العاده‌ی آموزش در رشته‌های علوم پزشکی بـــوده است. در رشتـــه‌ی آندوکرینولوژی، دوره‌ی فوق تخصصی این رشته از سال 1364 شروع شد و تا سال 1378 (شروع رشد تولید علم در ایران) تعداد 37 فوق تخصصی غدد درون‌ریز و متابولیسم در داخل کشور تربیت شده و به امر آموزش و تحقیق در دانشگاه‌های کشور پرداختند.2 در فاصله‌ی سال‌های 1382 تا 1384 که بیشترین سرعت رشد تولید علم آندوکرینولوژی در کشور است، تعداد فارغ‌التحصیلان این رشته به ترتیب به 71 و 89 نفر رسید. بنابراین رشد تولید علم با رشد، توسعه و تربیت نیروی انسانی در این رشته مقارن بوده است.3 شایان ذکر است تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌ی غدد درون‌ریز و متابولیسم در سال 1391، به تعداد 222 نفر شامل 115 مرد و 107 زن رسیده است.همان‌طور که در نمودار 1 دیده می‌شود، ارتقا رتبه‌ی تولید علم از حدود خیلی پایین به رتبه‌های متوسط با افزایش صاحبان فوق تخصصی این رشته و ظرفیت‌سازی به سرعت امکان‌پذیر شد ولی رسیدن به رتبه‌های بالاتر مستلزم کوشش و تلاش بیشتر، و مهیا شدن زمینه‌های رشد و توسعه می‌باشد.4 بنابراین در 7 سال گذشته رتبه تولید علم این رشته تنهــا 3-5 رتبه ارتقا یافته و اثرات تنزل رتبه در سال‌های 1392 و 1393 مشهود است؛ در حالی که با افزایش 25 مقاله در سال، ایران می‌تواند به رتبه 14 بین‌المللی نایل شود (جدول 1). با توجه به توقف مختصری که در تولید علم کشور در سال‌های 1392 و 1393 به چشم می‌خورد، ضروری است که برای ارتقا کمی و کیفی تحقیقات و تولید علم در کشور به طور اعم و در رشته‌ی غدد درون‌ریز و متابولیسم به طور خاص برنامه‌ریزی جدی انجام شود5 و به این دغدغه خاطر مقام عظمای ولایت با یک عزم ملی پاسخ داده شود که فرمودند: .... حقیقتا حرکت علمی و نهضت علمی در کشور شروع شده است و پیش رفته است و کارهای بزرگی انجام گرفته است ... لکن آن چه من را دچار دغدغه می‌کند، این است که ما این حرکتمان هنوز به نقطه ثبات نرسیده است…. در این سربالایی تند که داریم حرکت می‌کنیم، اگر توقف کردیم، این توقف با عقب گرد همراه خواهد بود؛ توقف دیگر نیست. حرکت ما از دور افتاد، بازگرداندن این نهضت، این حرکت، این شتاب علمی مشکل‌تر خواهد بود؛ این دغدغه ما است.6