تفاوت بینایان و نابینایان در روش های مقوله بندی مفاهیم شناختی

هدف: مقوله بندی مفاهیم ذهنی یکی از اساسی ترین بخش های سازنده زبان و شناخت انسان است. هدف پژوهش حاضرپاسخ به این سوال است که آیا روش های مقوله بندی شناختی در کودکان گروه نابینا-کم بینا در قیاس با بینایان متفاوت است؟ روش: جامعه آماری این پژوهش را دو گروه دانش‌آموزان نابینا-کم بینا و بینای استان های قم و یزد تشکیل می دادند و روش نمونه‌گیری آن هدفمند با روش همتایابی از جامعه آماری فوق بود. ابتدا گروه نابینایان و در مرحله بعد افراد بینا، که به روش همتایابی فردی از نظر عواملی مثل سطح طبقاتی، شغل و تحصیلات والدین، محل سکونت و موقعیت اقتصادی متناسب با گروه نابینا-کم بینا در نظر گرفته شده بودند، انتخاب شدند. تعداد افراد گروه نمونه، 160 دانش آموز پایه های اول تا پنجم دبستان بود که 96 نفرشان بینا، 24 نفر کم بینا و 40 نفر نابینا بودند. یافته ها: نتایج که به دو صورت کمی (مجذورکا و کراسکال والیس) و کیفی بررسی شده بود، حاکی از بیشتر بودن میانگین رتبه دانش آموزان گروه بینا در روش های مقوله بندی مفاهیم شناختی در مقایسه با همتایانشان بود. نتایج نشان داد که کودکان بینا در مقایسه با همتایان نابینا و کم-بینای خود در روش های مقوله بندی براساس خصیصه تعریف‌کننده، نمونه نمایان (خصیصه ویژه ای) و خصیصه پایه معنا تفاوت‌های معنادار دارند. این نتایج به این نکته اشاره داشت که کودکان گروه بینا به بهترین، تمایز دهنده ترین و اصلی ترین ویژگی های مقوله ها اشاره کرده اند. در واقع، به تعبیر راش، ویژگی-های افراد بینا نسبت به ویژگی‌های همتایان خود اعتبار رهنمود بیشتری نشان داد. نتایج تحلیل های کیفی نیز حاکی از آن بود که تنوع ویژگی‌های اشاره شده برای مقوله ها در افراد گروه بینا در مقایسه با نابینا و کم بینا بسیار بیشتر بوده است. افراد گروه بینا علاوه بر ویژگی های اصلی و تمایزدهنده مربوط به مقوله‌های مختلف به ویژگی های فرعی نیز اشاره داشتند. نتیجه گیری: توجه به نوع پاسخ های متنوع افراد گروه بینا نشان می‌دهد که آگاهی این دانش آموزان از ویژگی-های مقوله هابیشتر از همتایانشان است، در حالی که افراد گروه افراد نابینا و کم بینا گفتار قالبی یا کلیشه ای دارند و گویا صرفاٌ بر اساس آموخته های خود از کتاب های درسی یا آنچه از طریق سایر سیستم های ادراکی فهمیده اند مطالبی را بیان می‌کنند. پژوهشگران در تبیین یافته های فوق به موارد دیگری همچون محدودیت در نقشه اطلاعات شناختی، ضعف در به خاطر آوردن بیش از یک الگو در یک زمان و فقدان تجربه مستقیم اشاره کرده‌اند.