تحلیل مفهوم حشر در فلسفۀ ملاصدرا و نسبت آن با مفهوم دینی حشر

صدرالمتالهین مفهوم حشر را در سه معنای متفاوت به کار برده است. اول، کاربرد حشر در معنای معاد جسمانی است، که به تقریر خاص ملاصدرا از این موضوع اشاره دارد و غالباً با عبارت «حشر اجساد» از آن یاد می‌شود. دومین معنا، کاربرد حشر به عنوان موقفی از مواقف قیامت است. بر اساس این معنا، تمام انسان‌ها، پیش از حساب، در مکان و زمانی واحد جمع و آمادۀ حساب می‌شوند. حشر در این معنا، از نظر رتبی، بعد از بعث و پیش از حساب قرار دارد و شاید عنوان «محشر» از این معنا اخذ شده باشد. اما معنای سوم حشر رجوع موجودات به غایات و نهایات خود است. بر اساس آنچه ملاصدرا تحت عنوان حشر ارائه می‌کند، هر مرتبه از موجودات در یک سیر عمومی به سوی مراتب مافوق خود حرکت می‌کند و این روند آن قدر ادامه می‌یابد تا در نهایت همگی در بالاترین مرتبۀ وجودی جمع گردند. این مرتبه از وجود که می‌تواند جامع تمام موجودات باشد واجب تعالی است. لذا می‌توان گفت حشر به معنای رجوع الی الله است.