تاملی در سازگاری درونی اندیشه فلسفی ملاصدرا درباره شناخت انسان از خداوند

از نظر ملاصدرا، تنها گونه ممکن شناخت درست و معتبر نسبت به خداوند علم حضوری است. اما به نظر می‌رسد که علم حضوری انسان نسبت به خداوند خالی از اشکال و ابهام نباشد. با توجه به سایر اصول و مبانی ملاصدرا در حکمت متعالیه می‌توان گفت که قایل شدن به علم حضوری در منظومه فکری و نظام فلسفی ملاصدرا با سایر بخش‌های فلسفه صدرایی ناسازگار است. در این مقاله، شش مورد از این ناسازگاری‌ها تحت عنوان «تامل» مطرح شده است: معضل صدق در علم حضوری به خدا، غفلت از خدا، شناخت غیرخدا، عدم شناخت واسطه‌های میان انسان و خدا، عدم امکان شناخت چیزی غیر از ذات خود در علم حضوری و عدم امکان شناخت ذات و صفات خداوند. به نظر می‌رسد ملاصدرا قصد دارد نشان دهد که راه‌حل این مسیله در قلمروی فراسوی تفکر فلسفی است، به طوری که ملاصدرا با نظام بزرگ فلسفه خود در پی آن است که تمهیدی را برای ورود به آن عرصه مهیا کند. لذا حکمت متعالیه در نهایت چیزی نیست جز مقدمه‌ای برای تعالی انسان، که این تعالی از سنخ کاوش‌ها و فعالیت‌های نظری و فلسفی نیست، بلکه کاملاً عرفانی و نیازمند سیر و سلوک عرفانی است.