نینیان اسمارت؛ دیالکتیک باورها و تجربه های دینی

در پژوهش های اخیر در باب تحلیل فلسفی تجربه دینی و نسبت باورها و تجربه ها، نینیان اسمارت را در کنار کسانی چون کتس و هیک قرار می دهند، که به ساخت-گرایی حداکثری و تقدم مطلقِ باورها بر تجارب دینی قایل اند. در حالی که اسمارت از یک سو، با طرح نظریه دوقطبیِ تجربه دینی بر اساس تمایز میان دو طرح یا بافت آموزه ای کلّی، یعنی بافت خداباور و بافت غیرخداباور؛ و از سوی دیگر، قول به درجات متفاوت تفسیر در تجارب دینیِ ذیل این دو بافت کلّی، نوعی ساخت گرایی حداقلی ترسیم می کند و در حدّ فاصل ذات گرایی و ساخت گرایی حداکثری قرار می گیرد. او معتقد است زمینهه دینی ـ فرهنگی بر تجربه تاثیر می گذارد اما به فردیّت تجارب در سنن دینی مختلف منجر نمی شود؛ بلکه بر اساس دو طرح آموزه ای کاملاً متفاوت، دو نوع تجربه متمایز وجود دارد. بخش دیگری از تاثیر زمینه بر تجربه نیز مربوط به تفاسیر بعد از تجربه است.