بررسی و حل تعارض‌نمای معرفت فطری در قرآن

برخی فلاسفه غربی معتقدند حقایقی در نفس انسان وجود دارد که گویی انسان آن را از جهان دیگری با خود به همراه آورده و پیش از تولد دنیوی واجد آنها بوده یا به نحو دیگری در سرشت انسان نهاده شده‌اند. طبعاً این حقایق، از جهت هستی‌شناختی، از تجربه نشئت نگرفته‌اند. معرفت به چنین حقایقی «معرفت فطری» نام دارد. اما عمده فلاسفه اسلامی، ضمن پذیرش اصل «فطرت» در انسان، فطری بودن معرفت را رد کرده‌اند. در قرآن نیز، صریح برخی آیات دال بر عدم فعلیت معرفت فطری است، لیکن ظاهر آیات دیگر به نحوه‌ای از فعلیت معرفت فطری اشارت دارد. مدعای نوشتار حاضر این است که تعارض‌نمای فوق را به دو شیوه می‌توان برطرف کرد: (1) اخذ ظاهر آیات دسته نخست و تاویل آیات دسته دوم به نفع آیات دسته نخست (شیوه تفسیری)؛ (2) تفکیک علم حصولی و علم حضوری، به این معنا که آیات دسته نخست در مقام تبیین علم حصولی است و آیات دسته دوم در مقام تبیین علم حضوری (شیوه فلسفی). نتیجه این که از منظر تفسیری، معرفت فطری در بدو خلقت به نحو بالفعل حاصل نیست، و در منظر فلسفی، معرفت فطری صرفاً ناظر به علم حصولی (که عمده علوم بشری را در بر می‌گیرد) به نحو بالفعل حاصل نیست، ولی ناظر به علم حضوری به نحو بالفعل حاصل است.

investigating and solving the paradox of innate knowledge in the qur’an

some western philosophers hold that certain truths exist within the human soul, as if the individual has brought them from another world or possessed them prior to earthly birth, or they have been embedded in human nature in some other way. these truths, from an ontological perspective, are not derived from experience. the knowledge of such truths is referred to as innate knowledge. however, most islamic philosophers, while accepting the principle of “fiṭra” (primordial nature) in humans, reject the idea of knowledge being innate. the qur’an, in the explicit wording of some verses, also indicates the absence of actualized innate knowledge; yet, the apparent meaning of other verses suggests a form of actualized innate knowledge. the claim of this paper is this paradox can be resolved in two ways: 1. by adopting the apparent meaning of the first set of verses and interpreting the second set in favor of the first (the exegetical method); 2. by distinguishing between “acquired knowledge” (al-ʿilm al-ḥuṣūlī) and “presential knowledge (al-ʿilm al-ḥuḍūrī), such that the first set of verses explains acquired knowledge, and the second set explains presential knowledge (the philosophical method). the conclusion is that, from the exegetical perspective, innate knowledge is not actualized at the beginning of creation. however, from the philosophical perspective, while innate knowledge is not actualized in the realm of acquired knowledge (which includes most human knowledge), it is actualized in the realm of presential knowledge.