بازخوانی پاسخ‌های ‌ابن‌عربی به مسئله شرّ با رویکرد به الهیات معاصر

شر از جمله مسائلی است که الهی‌دانان جهان بر مبنای دغدغه‌های الهیاتی خود به طور جدی با آن مواجه شده و به آن پاسخ داده‌اند. در این میان، الگوهای الهیات‌های پویشی، گشوده، اعتراض، ضعف خدا، صلیب، مرگ خدا، اگزیستانسی، و فمینیستی نمونه‌هایی قابل‌توجه هستند. الهی‌دان بزرگ عرفانی، ابن‌عربی، نیز به مسئله شرّ پاسخ‌هایی گفته است که در این مقاله قصد داریم آنها را با توجه به الگوهای الهیاتی معاصر بازسازی کنیم. برخی از مولفه‌های موجود در پاسخ‌های بازسازی‌شده به تفکیک نوع الهیات به طور خلاصه عبارت‌اند از سریان قدرت مطلق و عدم انحصار آن در خدا و وجود امکان‌های تعین‌ناپذیرِ آینده برای انسان‌ها در الهیات پویشی، عاملیت انسان در جهان و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری از پدیده‌های آن و تبادل یگانه‌انگارانه بین خدا و انسان در الهیات گشوده، عینیت خدا با جهان و با اسباب خیر و شرّ جهان که مجوز حق اعتراض به خداست در الهیات اعتراض، اعتدال الهی در خصوص خیرات و شرور جهان و دلالت آن بر «بدیع‌ترین جهان ممکن» دانستن جهان در الهیات ضعف خدا، تحول رنج عیسی از طریق شهید بودن خود و رقیب  بودن خدا برای قوم در الهیات صلیب، دلالت تعابیری نظیر «عنقاء مغرب» و «غیب مطلق» بر غیبت خدا و تاکید بر اصل شادی قلبی و باطنی در الهیات مرگ خدا، قابلیت‌های معناسازی و بازسازی رابطه با خدا در الهیات اگزیستانسی، و تاکید بر دو جنبۀ لاهوتی و ناسوتی در انسان و کامل‌تر بودن مشاهدۀ فاعلانه-منفعلانه خدا در زن در الهیات فمینیستی.

rereading ibn arabi’s answers to the problem of evil with an approach to contemporary theology

the problem of evil is a significant issue that theologians worldwide have addressed with considerable seriousness, offering responses informed by their theological perspectives and concerns. among them, the patterns of process, open, protest, weakness of god, cross, death of god, existential, and feminist theologies are notable examples. the great mystical theologian, ibn arabi, also gave answers to the problem of evil, which in this article we intend to reconstruct them according to contemporary theological models. some of the components in the reconstructed responses according to each theology include: the diffusion of absolute power and its non-exclusivity to god, as well as the existence of indeterminate possibilities for the future of humans in process theology; human agency in the world and the reciprocal influence between humans and phenomena, and the monistic exchange between god and man in open theology in open theology; the ontological unity of god with the world and with the causes of good and evil, which legitimizes the right to protest against god in protest theology; divine moderation regarding the good and evil of the world, indicating that the world is considered the most novel possible world in the theology of god’s weakness; the transformation of christ’s suffering through his martyrdom and god’s caretaking of the people in the theology of the cross; the implications of expressions such as “fabulous gryphon (ʿanqāʾ maghrib)” and “absolute unseen” for god’s absence, and the emphasis on the principle of inward and spiritual joy in the theology of the death of god; the capability for meaning-making and the reconstruction of the relationship with god in existential theology; and the emphasis on both divine and earthly aspects in human beings, with a more complete active-passive vision of god in women in feminist theology.