مطالعه انتقادی دیدگاه نصر حامد ابو زید در باب ماهیت وحی

نصر حامد ابو زید، متفکّر مصری، در کتاب‌هایی که در زمان اقامتش در مصر نوشت، کوشید با اتّکا به نظریه خیال در صوفیه، تبیینی طبیعی و غیرمتافیزیکی از وحی ارایه کند؛ چه آن که او از تبیین‌های فراطبیعی نسبت به امور دینی پرهیز داشت. بدین منظور، او از مقایسه نبوّت و کهانت بهره برد، تا آن را از جهت فرهنگی مقبول و آشنا معرفی نماید. چنین نگرشی به ماهیت وحی، با اشکالاتی مواجه است. نخست آن که از جهت فرهنگی، بررسی ابو زید در مورد کهانت و شیوع فرهنگی آن کافی نیست، و به همان اندازه در تبیین نیز دچار دشواری است. دوم آن که خرافه‌های فرهنگی، مانند کهانت، نمی‌تواند توجیه مناسبی برای وحی ارایه کند. و دست آخر این که مدّعای او، با شواهد درون‌دینی یعنی آیاتی از قرآن سازگار نیست.از سوی دیگر، تبیین ماهوی او نیز مقصود او را بیان نمی کند و مسیله خیال و رویا فرافکنی مسیله تبیین است. همچنین اگر تقریری حداکثری از نظر صوفیه صورت گیرد، با وحی زبانی ـ که دیدگاهی رایج است ـ سازگار نخواهد بود؛ چنان که با مبانی معرفت‌شناختی ابو زید نیز سازگاری ندارد؛ زیرا معرفت‌شناسی صوفیه چیزی جز وجودشناسی ایشان نیست، و در روش‌های پدیدارمحور نمی توان چنین تبیینی را پذیرفت.