جایگاه تئودیسه لایب‌نیتس در اندیشه پیشانقدی کانت

ایمانوئل کانت در خلال بسیاری از آثارش به مسئله شر توجه کرده است. آنچه اغلب از دید محققان و کانت‌پژوهان مسلمان پنهان مانده شبهات و پاسخ‌های فلسفی کانت در مورد شر در دوره پیشانقدی و اوایل دوره نقدی اوست، که بسیاری از آنها تا انتهای حیات علمی‌اش با او باقی مانده و سرمنشا شکل‌گیری نظریات متاخر وی گردیده است. در این مقاله، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی اعتبار تئودیسه لایبنیتس نزد کانت در دوره پیشانقدی و نقش آن در شکل‌گیری تئودیسه کانت در این دوره پرداخته شده است. کانت در ضمن نقد و ارزیابی مبانی تئودیسه لایبنیتس (که عبارت‌اند از عدمی بودن شر، نظریه نظام احسن، مجازات‌انگاری شر طبیعی و ابتنای شر اخلاقی بر اختیار)، به تبیین و اثبات مبانی خویش پرداخته است. او بر خلاف لایبنیتس و با تمایز میان تضاد منطقی و تضاد حقیقی، از وجودی بودن شر دفاع می‌کند. کانت در مجازات‌انگاری شر طبیعی نیز مبتنی بر مبانی فیزیک نیوتون دیدگاه لایبنیتس را نمی‌پذیرد. با این حال، او با دفاعیه مبتنی بر اختیار ناظر به شرور اخلاقی با لایبنیتس هم‌رای است. ناظر به نظریه نظام احسن نیز به نظر می‌رسد مهم‌ترین تئودیسه کانت در دوره پیشانقدی بر همین نظریه استوار است، که گرچه در برخی مقالات اشکالاتی بر آن وارد کرده، در سایر آثارش، حتی در اوایل دوره نقدی و پس از انقلاب کوپرنیکی خویش، با جدّیت از آن دفاع کرده است.

the status of leibniz’s theodicy in kant’s pre-critical thought

immanuel kant has addressed the problem of evil in many of his works. the neglected part of kant’s thought -especially among muslim scholars- is his philosophical objections and defenses regarding the problem of evil in pre-critical and early critical periods. many of his ideas in this subject remained unchanged until the end of his scientific life and were inspiring for the formation of his later theories. this article, using a descriptive-analytical method, examines the principles of leibniz’s theodicy (i.e., evil as privation, theory of the best of all possible worlds, natural evil as punishment, and linking moral evil to free will) from kant’s viewpoint and shows their role in the formation of his theodicy in the pre-critical period. contrary to leibniz, he defends the positive reality of evil by distinguishing between logical contradiction and real contradiction. moreover, based on the principles of newtonian physics, kant does not consider natural evil as punishment. however, he is in agreement with leibniz in justifying moral evil according to mankind’s free will. regarding the best of all possible worlds theory, it plays the most important role in kant’s theodicy in the pre-critical period. although some objections to this theory are found in kant’s articles, he seriously has upheld it even at the beginning of the critical period and after his copernican revolution.