شکل‌گیری «نگرش ایمانی» در قرآن کریم: رهیافت الگوی کارکردی در روان‌شناسی اجتماعی

«ایمان» و «نگرش» به ترتیب از محوری‌ترین مفاهیم در آموزه‌های دینی و روان‌شناسی اجتماعی هستند. برآیند پیوندیِ نزدیک میان حوزهٔ موضوعی نگرش در روان‌شناسی اجتماعی و مباحث قرآنی در حوزهٔ ایمان، اصطلاح «نگرش ایمانی» را ساخت می‌دهد، نگرشی که با رویکردی قرآنی و مبتنی بر الگوهای تکوین نگرش افراد در روان‌شناسی اجتماعی نسبت به متعلقات ایمان شکل گرفته است. در این میان، یکی از مهم‌ترین این الگوها الگوی کارکردی نام گرفته است که شکل‌گیری نگرش‌ها را مبتنی بر کارکرد خاص هر یک در رفع نیاز افراد تحلیل می‌نماید. در این پژوهش بر آن هستیم تا با روش توصیفی-تحلیلی و پای‌بندی به لوازم یک مطالعه میان‌رشته‌ای، از رهگذر الگوی کارکردی، مفهوم نگرش ایمانی و مهم‌ترین مولفه‌های موثر بر تکوین آن را از خلال آیات الهی مورد بازخوانی قرار دهیم و با مطالعه دقیق آیاتی که از طریق تاکید بر نیازهای خاص انسان یا اشاره به کارکرد برخی عوامل در گرایش انسان به زندگی مومنانه، درصدد انتقال آموزه‌ها به او برمی‌آیند، این مولفه‌ها را معرفی نماییم. بر اساس یافته‌های این پژوهش، قرآن با معرفی و تاکید بر موارد زیر تقویت نگرش ایمانی انسان‌ها را پی‌جویی می‌کند: «نیاز و فقر وجودی انسان نسبت به خدا»، «نیاز فطری به نیایش و پرستش کمالی برتر» به عنوان محوری‌ترین گرایش انسان، «کارکرد دفاعی و ایمنی‌جویی ایمان» از رهگذر مفهوم دینی توکل، «عزت و کرامت انسان مومن» از طریق توجه به ارزش وجودی او و به دنبال آن ایجاد خودپندارهٔ مثبت از خویش، «کارکرد معنابخشی و هدفمندسازی ایمان نسبت به زندگی»، و «تاکید بر غایتمندی زندگی».

Formation of a Faith-based Attitude in the Holy Qur’an; Functional Model Approach in Social Psychology

Religion and social psychology both emphasize faith and attitude as central concepts. The result of the close connection between the thematic domain of attitude in social psychology and the Qur’anic topics about faith constitutes the term faith-based attitude. This term refers to an attitude that emerges from the development of attitudes in social psychology on the one hand and on the other hand, is closely associated with faith and belief. The functional model is considered one of social psychology’s most important models. According to this model, attitudes are formed based on their specific function in meeting the needs of individuals. In this research, we intend to use a descriptive-analytical method and adhere to the requirements of an interdisciplinary study, through a functional model, to re-read the concept of faith-based attitude and its essential components affecting its development through the Quran. Our focus here will be on verses that transmit teachings to humans by referring to specific needs or the role of certain factors in the human tendency to live a faithful life. According to this study, the Qur’an introduces and emphasizes the following to help human beings strengthen their faith: Man’s need and existential poverty towards God,” Natural need for worship and worshiping the superior perfection as the most central human tendency, Defending and security-seeking function of faith through the religious concept of trust, Honor and dignity of the believer through attention to the value of his/her existence, followed by the creation of a positive self-concept, the function of faith in making the life meaningful and purposeful, and emphasis on the purposefulness of life.