رابطۀ فلسفه و دین در انسان‌شناسی بوئثیوس با تکیه بر رسائل کلامی و تسلای فلسفه

مسئلۀ محوری در این مقاله پی بردن به رابطۀ فلسفه و دین در انسان‌شناسی بوئثیوس است. بدین منظور مولفه‌هایی همچون خلقت، چیستی اختیار و دلیل مختار بودن انسان و غایت نهایی انسان هم در رسائل کلامی، به عنوان نمایندۀ دیدگاه‌های کلامی بوئثیوس، و هم در تسلای فلسفه، به عنوان نمایندۀ فلسفۀ بوئثیوس، به روش تحلیلی توصیفی مورد بررسی قرار می‌گیرند. بوئثیوس در هر دو اثر قائل به دوگانه‌انگاری و مختار بودن انسان است و عقل داشتن انسان را دلیل بر اختیار او می‌داند. در خصوص خلقت انسان و قرارگیری نفس در بدن، در رسائل کلامی گزارش کتاب مقدس را می‌پذیرد و در تسلای فلسفه بیشتر به قرائت افلاطونی قائل است، هرچند در اینجا نیز تجسد نفوس را به فعل الهی نسبت می‌دهد. در تسلای فلسفه، او به نحو کامل‌تری به اختیار انسان‌ و علم الهی می‌پردازد، و به کمک پنج مولفۀ راه‌های کسب معرفت، متعلق علم قرار گرفتن مدرَک نه به واسطۀ ذات خود بلکه به واسطۀ ذات مدرِک، تمایز میان ضرورت محض و ضرورت مشروط، تمایز سرمدیت با ابدیت، و اثبات سرمدیت برای علم خداوند، نظریۀ خود را در خصوص جمع بین مشیت الهی و اختیار انسان ارائه می‌دهد. او ثابت می‌کند که همۀ وقایع آینده از منظر الهی ضروری‌اند، اما برخی فی‌نفسه ضرورت دارند و برخی به اختیار انتخاب می‌شوند. در مجموع، تصویری که بوئثیوس از انسان در تسلای فلسفه ارائه می‌دهد تصویر انسان در رسائل کلامی را مخدوش نمی‌سازد.

The Relation between Philosophy and Religion in Boethius’ Anthropology based on Theological Treatises and the Consolation of Philosophy

The central concern of this article is understanding the relationship between philosophy and religion in Boethius’ anthropology. For reaching this end, we have analyzed his ideas about issues, such as creation, the nature of and evidence for human free will, and the ultimate goal of man in Theological Treatises as representative of Boethius’ theological views and in the Consolation of Philosophy as representative of Boethius’ philosophy. Boethius, in both works, accepted dualism, human free will, and the intellect as the evidence for human free will. Concerning the creation of ’man’ and the placement of the soul in the body, in the Theological Treatises, he accepts the Bible report, but in the Consolation of Philosophy, he finds the Platonic reading more convincing; However, here, he attributes the incarnation of the soul to the divine act too. In the Consolation of Philosophy, he believes in the consistency of human free will and divine knowledge by presenting them thoroughly and analyzing issues such as ways of acquiring knowledge, remaining a knowledge even after the ceasing of its object, the distinction between pure necessity and conditional necessity, and between sempiternity and eternity, and the proof for God’s sempiternity. He proves that although all future events are necessary from the divine perspective, some are necessary per se, and some through free will. In sum, Boethius’ portrayal of ’man’ in the Consolation of Philosophy does not distort what he has said about ’man’ in Theological Treatises.