مشارکت در حیات الوهی:‌ بنیاد نهایی تبیین غایت‌شناختی نزد ارسطو

وجه الوهی فلسفه ارسطو، و به طور خاص وجه الوهی غایت‌شناسی او، مسئله‌ای مناقشه‌برانگیز و حتی شدیداً مورد انکار است؛ چرا که تفسیرهای معاصر غایت‌شناسی، از یک سو غایت‌شناسی الهیاتی را تبیین جهان به عنوان فعل قصدمندانه خالقی حکیم تلقی کرده، و از سوی دیگر غایت‌شناسی ارسطو را صرفاً روشی برای تبیین کارکردهای جواهر طبیعی و افعال انسانی می‌دانند. در نتیجه غایت‌شناسی ارسطو فاقد هر گونه دلالت الهیاتی تلقی می‌شود. این نوشتار با نظر به اوصاف امر الهی در اندیشه ارسطو نشان می‌دهد که او در حوزه زیست‌شناسی و اخلاق، گرچه پای تبیین‌های غایت‌شناختی به معنای طراحی هوشمند را به میان نمی‌کشد، در عین حال، کارکرد نهایی انواع طبیعی زنده و نوع انسان را با ارجاع به عنصری الهی در آنها تبیین می‌کند. به بیان مشخص‌تر، در انواع طبیعی زنده فقط نوع است که از جهت سرمدیت‌اش در جایگاه غایت به معنای حقیقی قرار می‌گیرد، حال آن که در انسان، غایت نهایی با ارجاع به عنصر الوهی محقق در هر فرد یعنی عقل احراز می‌شود. پس خدا به عنوان نمونۀ ایدئال تحققِ حیاتِ سرمدیِ معقول لحاظ می‌شود و غایتمندی جهان طبیعی زنده و جهان انسانی چیزی نیست مگر تشبه به این حیات سرمدی. بنابراین غایت‌شناسی ارسطو واجد استلزامات صریح الهیاتی است و چهارچوبی هستی‌شناختی را برای تفسیر عقلانی مفهوم سعادت در فلسفه‌های دینی فراهم می‌سازد.

Participation in Eternity: The Ultimate Ground of Aristotle’s Teleological Explanation

Divine aspect of Aristotelian Philosophy and especially the divine aspect of his teleology is one of the most difficult and controversial problems. This difficulty leads to rejection of any divine aspect in his teleology, because the contemporary defenses of teleology, on the one hand have interpreted divine teleology as an explanation of world as an intentional act of a wise creator, and on the other hand, have regarded Aristotle’s teleology as a methodological approach to explain the functions of natural substances and human actions. So, Aristotle’s teleology has no divine significance. In contrast to this prevailing approach, this article investigates the divine aspect of Aristotle’s teleology. Even though he does not explicitly refer to intelligent design to explain the order of natural and human world, but the ultimate functions of these substances are explained with reference to god as a paradigm of teleology. In natural substances, the kind as an eternal entity is a real telos and the ultimate telos of human being lies in intellect as a divine element. So, the god is regarded as an ideal of intellectual eternal life and the purposiveness of natural and human worlds, is due to their participation of divine life. Therefore, the Aristotle’s teleology has explicit theological implications and has become to an ontological framework for intellectual interpretation of happiness in Abrahamic religions.