دیدگاه علامه جعفری در تحلیل اراده و اختیار در مواجهه با حکمت متعالیه و مکتب نائینی

در مکتب نائینی در صدور فعل اختیاری از مفهومی به نام طلب و سلطنت نام برده‌اند و به زعم خود خواسته‌اند که نقاط ضعف تحلیل‌های فلاسفه را جبران کنند. در باب منشا اراده نیر میان فلاسفه و مکتب نائینی برخی اختلاف‌نظرها وجود دارد. در تعریف و تحلیل مفهوم اختیار نیز مکتب نائینی به نقد فلاسفه پرداخته و اختیار را ناشی از سلطنت نفس به شمار آورده‌اند. در این میان علامه جعفری آراء خاصی دارد که در بعضی موارد هم با دیدگاه فلاسفه و هم مکتب نائینی تفاوت دارد. وی با توجه به مبانی انسان‌شناسی خود بحث جبر و اختیار را از حب ذات انسان آغاز کرده و اراده را فعل نفس و معلول آن به شمار می‌آورد که شخصیت و انگیزه‌های مختلف انسان‌ها موجب اختلاف اراده‌های انسان‌ها می‌شود. وی با تعریف خاص خود از اختیار، که آن را نظارت من بر دو جهت مثبت و منفی کار می‌داند، از نقش من در صدور اراده و تحقق فعل اختیاری بحث می‌کند.

Allamah Jafari on the Explanation of Will (’Iradah) and Free Will (’Ikhtiyar): A Confrontation with Transcendental Wisdom (Hikmah Muta’aliyah) and Na’ini’s School

Having the intention of improving philosophers’ theory about voluntary action, the proponents of Na’ini’s school introduced two concepts of seeking (Talab) and sovereignty (Saltanah). One can see disagreement between philosophers and Na’ini’s school on their theories about the origin of humans’ will. According to Na’ini’s school, the analysis of humans’ free will, reveals that its root is their soul’s sovereignty. Meanwhile, the examination of Allamah Jafari’s thought shows that his theory about this problem differs from both philosophers and Na’ini’s school. Based on his anthropological principles, he starts talking about determination and free will from humans’ selflove and considers free will as the action and effect of the soul. Different souls mean different free will and personalities. Introducing a new definition for free will as an &I& who oversees the positive and negative aspects of an action, he discusses the role of &I& in originating free will and fulfilling a voluntary act.