بررسی فاعل و قابل بودن ذات خداوند نسبت به صورت‌های علمی موجودات از دیدگاه ابن‌سینا با تاملی در قاعدۀ وحدت جهت فعل و قبول در بسائط

ابن‌سینا ذات خداوند را فاعل و قابل صورت‌های علمی موجودات دانسته و آن را از مصادیق وحدت جهت فعل و قبول در موجودات بسیط نسبت به لوازمشان برمی‌شمارد. در این مقاله، نخست قاعدۀ وحدت جهت فعل و قبول را در بسائط توضیح داده‌ایم و سپس، با تطبیق آن بر تفسیرهای سه‌گانۀ نسبت ذات خداوند با صورت‌های علمی موجودات، نشان داده‌ایم که در هر یک از این تفسیرها معنایی خاص از فاعل و قابل بودن خداوند باید اراده شود. قبول صورت‌های علمی از ناحیۀ ذات در تفسیر شیخ اشراق به معنای قبول انفعالی، و در تفسیر ملاصدرا به معنای اتصاف، و در تفسیری دیگر به معنای عدم انفکاک از ذات تلقی شده است. وحدت فعل و قبول در هر یک از تفسیرهای سه‌گانه اشکالات و لوازمی دارد که به آنها اشاره شده است. تفسیر نخست مستلزم اجتماع دو جهت فعل و قبول در ذات است؛ تفسیر دوم تنها با وحدت و عینت صورت‌های علمی و ذات و اتحاد عقل و عاقل و معقول قابل توجیه است؛ و مطابق تفسیر سوم تعبیر از ذات به قابل صورت‌های علمی وجهی ندارد.

Avicenna on Activity/Receptivity of God’s Essence with respect to the Intelligible Forms of Beings: A Reading from the perspective of the Unity of Activity and Receptivity in Simple Entities

Avicenna contends that God’s essence is active and receptive of intelligible forms and believes this to be an example of the principle of the unity of activity and receptivity in simple entities in relation to their implications. In this article, we firstly elucidate the principle. Then, by applying the principle to three different interpretations of the relation between God and the intelligible forms, we show that in each interpretation, a specific meaning of divine activity and receptivity should be taken for granted. God’s reception of the intelligible forms in Suhrawardī’s interpretation implies passive receptivity, while in Mulla Sadra it means qualification and in a third interpretation, it means inseparability from God’s essence. The unity of activity and receptivity in each interpretation has its own problems and implications. The first interpretation implies accumulation of action and reception in God’s essence. The second interpretation can be justified only if one presumes the unity and objectivity of intelligible forms and God’s essence as well as the unity of intellect and intelligible. Finally, in the third interpretation there is no reason to admit that God’s essence is receptive of intelligible forms.