رویکردهای فلسفی و کلامی معاصر در باب بداءپذیری امر محتوم: مطالعه موردی علامه طباطبایی، آیت‌اللّه خویی و میرزا مهدی اصفهانی

آموزۀ بداء یکی از اعتقاداتی است که در روایات شیعی تاکید فروانی بر آن شده است. یکی از مسائلی که باید ذیل این اصل مورد بررسی قرار گیرد بداءپذیری امر محتوم است، که در این پژوهش رویکردهای فلسفی و کلامی معاصر در این باب مورد مطالعه قرار گرفته است. برای این منظور، در میان فیلسوفان معاصر، علامه طباطبایی، و در میان متکلمان، آیت‌الله خویی و میرزا مهدی اصفهانی انتخاب شده‌اند. نوشتار حاضر بر آن است تا نشان دهد: اولاً، در میان عالمان مذکور تنها میرزای اصفهانی، ضمن پذیرش امکان بداء در امور محتوم، وقوع آن را می‌پذیرد. ثانیاً، اگرچه علامه طباطبایی با قاطبۀ فیلسوفان در باب «ارادۀ ذاتی خداوند» اختلاف نظر دارد، او نیز امر محتوم را تغییرناپذیر می‌داند، چرا که بنا به تصریح خودش اختلاف وی با حکیمان پیشین لفظی است. ثالثاً، اگرچه آیت‌الله خویی و میرزای اصفهانی در مباحث «علم و ارادۀ الهی» اشتراکاتی دارند، مسئلۀ «تکذیب رسل توسط خداوند» باعث شده تا دیدگاه‌های متفاوتی اتخاذ کنند.

The Philosophical (Hikmī) and Theological (Kalamī) Approaches to the Badā’ of Divine Definite (Mahtūm) Will in Contemporary Shī’i Thought: The Case of al’Allāma alTabātabā’ī, Āyatollāh Khu’ī, and Mīrza Mahdī Isfahānī

Badāʿ (the change of divine will) is one of the Islamic doctrines considerably emphasized by the Imams of Shīʿī Muslims. One of the problems concerning the doctrine of badāʾ is whether God can change his definite/fixed (maḥtūm) will. In this article, we shall examine the answers offered by some prominent contemporary Shīʿī philosophers and theologians, (ḥukamāʾ and mutakallimūn) including alʿAllāma alṬabātabāʾī, Āyatullāh alKhuʿī, and Mīrzā Mahdī alIṣfahānī. We shall show that, firstly, it is merely alIṣfahānī who claims that the maḥtūm can be changed by God. Secondly, although alṬabātabāʾī refutes his predecessors’ belief on divine essential will, his critique does not have any influence on his answer to the question; because, as he put, his disagreement is fictitious. Finally, while both theologians have similar views on the divine will, their approach to another problem makes their answers different: Does “God changes a maḥtūm” entail “God issues a denial (takḍīb) of his messengers?”