کنش دینی در پدیدارشناسی دین ماکس شلر

فلسفۀ دین ماکس شلر در واقع پدیدارشناسی ذات‌نگرِ دین است. محور مباحث او دربارۀ دین مفهومی تحت عنوان «کنش دینی» است، که شلر آن را نوعی «دادگی» معرفی می‌کند، که در آن امر الوهی/قدسی داده می‌شود. او معتقد است «شخص» در کنش دینی با خدا ارتباط برقرار می‌کند، و تجربۀ این ارتباط منحصربه‌فرد و تحویل‌ناپذیر است. این کنش بداهتی دارد که متفاوت با بداهت مورد نظر در منطق است و از شهود پدیدارشناسانه مایه می‌گیرد. از نظر شلر، کنش دینی بُعدی بنیادین و ذاتی از ابعاد وجودی انسان است. او سه مشخصۀ ذاتی کنش دینی را برمی‌شمرد، که مختص به این کنش هستند، و عبارت‌اند از فراروی از جهان، پر شدن با امر الوهی، و لزوم پذیرش از جانب امر الوهی. به این منظور، ابتدا نگاهی به شناخت شهودی و نقش عاطفه در آن از نظر شلر می‌اندازیم. آنگاه پس از تبیین مفهوم کنش دینی و دادگی امر الوهی و مشخصات آن از نظر شلر، با بررسی و ارزیابی ویژگی‌های طرح‌شدۀ کنش دینی، به چند اشکال می‌رسیم: ارتباط کنش دینی با «خدا» به مفهوم ادیان ابراهیمی و غیرابراهیمی وضوح ندارد؛ ویژگیِ فراروی از جهان نیز مستلزم پذیرشِ پیشینیِ «فراجهان» است؛ و روش شلر در تعیین بُعد بنیادیِ انسان با وظیفۀ پدیدارشناسی فاصله‌ای پرناشدنی دارد.

Religious Act in Max Scheler’s Phenomenology of Religion

Max Scheler’s philosophy of religion is, in fact, the essential phenomenology of religion. The core of his discussion of religion is the concept of "Religious Act," which Scheler introduced as a "givenness" in which the divine/holy is given. He believes that "Person" communicates with God in the religious act, and the experience of this communication is unique and irreducible. This action is selfevident, but its selfevidence differs from selfevidence in logic and derives from the phenomenological intuition. According to Scheler, the religious act is fundamental to human existential dimensions. He describes three intrinsic specific features of religious act, which we review in this article. At first, we look at the intuitive understanding and the role of emotion in it. Then, after explaining the concept of the religious act and its characteristics, we examine and evaluate Scheler’s formulation of these characteristics. We argue that the relationship between Scheler’s conception of the religious act and the Divine (whether understood monotheistically or not) is not clear. Besides, speaking of “transcendence” implies an a priori “transworld.” Finally, Scheler’s method in recognizing the fundamental dimension of the human being is in contrast with the task of phenomenology.