ارزیابی انتقادی استدلال انتفاء بر حسن و قبح عقلی

آنچه ما «استدلال انتفاء» می‌خوانیم دومین استدلال از سه استدلالی است که خواجه نصیرالدین طوسی، در کتاب تاثیرگذار تجرید الاعتقاد، بر حسن و قبح عقلی اقامه کرده است. بر پایۀ این استدلال، نفی حسن و قبح عقلی مستلزم نفی حسن و قبح شرعی است. نتیجۀ مورد نظر خواجه و مقدمات استدلال، به دلیل وجود جهات متفاوت معناشناختی، هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، قابلیت تفسیرهای متعدد دارد. صورت‌بندی منطقی معقول‌ترین خوانش استدلال، که آن را خوانش شکاکانه نامیده‌ایم، نشان می‌دهد که نتیجۀ آن انکار حسن و قبحِ شرعیِ معرفت‌شناختی است، که البته مشکلات همین تقریر نیز آن را در ردّ نظریۀ حسن و قبح شرعی معرفت‌شناختی ناتوان ساخته است. از جمله اشکالات می‌توان به این موارد اشاره کرد: ابهام در مفهوم امکان به‌کاررفته در استدلال، استفاده از مقدمات غیربدیهی غیرمستدل، و خلط میان وقوع دروغ‌گویی و امکان دروغ‌گویی در غیر قابل اعتماد دانستن دیگری در اِخبار خود. روشن است که این مقاله در پی دفاع از حسن و قبح شرعی یا ردّ حسن و قبح عقلی نیست و ادعای آن صرفاً ناتمام بودن استدلال انتفاء بر حسن و قبح عقلی است.

A Critical Assessment of the Negation Argument for Intellectual Moral Good and Bad

What we call the "negation argument" is the second of the three arguments that Nasir alDin alTusi advanced in his influential work, Tajrīd aliʿtiqād, in defense of intellectual moral good and bad(husn wa qubh ’aqli). According to this argument, the negation of revealed moral good and bad (husn wa qubh shar’i) entails the negation of intellectual moral good and bad (husn wa qubh ’aqli). The presence of various semantic, ontological, and epistemological factors make alTusi‘s intended conclusion and the premises of his argument open to multiple interpretations. The logical form of the most reasonable reading of this argument, which we call the “skeptical reading”, demonstrates that the end result is the denial of the epistemological revealed moral good and bad. Certain shortcomings of this reading have also made it incapable of denying the epistemological revealed moral good and bad; ambiguity in the concept of possibility employed by the argument, the use of counterintuitive and unwarranted premises, and a confusion between the occurrence of a lie and the possibility of it in deeming the other unreliable in declaring oneself. The purpose of this article is not to defend revealed moral good and bad, neither is it to deny the intellectual moral good and bad; rather, it’s merely a demonstration of the incompleteness of the negation argument with respect to the latter.