مناسبات ملت نبوی و حکمت عملی در اندیشه فارابی

مطالعه روابط دین و فلسفه سابقه‌ای دیرین در آثار حکمای مسلمان دارد. شاید بتوان فارابی را پیشگام فیلسوفان مسلمان در ارائه یک نظریه هماهنگ و فراگیر در باب مناسبات دین و فلسفه قلمداد کرد. وی ضمن باور به یگانگی آموزه‌های این دو منظومه فکری، دین را تجلی تعلیمی و تادیبی حکمت می‌داند. حکمت عملی به عنوان بخشی از حکمت مطلق که با زبان حقیقت و برهان سخن می‌گوید، از این قاعده مستثنی نیست. از همین رهگذر تعالیم دینی ناظر به افعال ارادی انسان را همان آموزه‌های حکمت عملی می‌داند که به زبان تمثیل و با روش اقناعی القاء شده است و وجه عملی دین، یعنی شریعت را آموزه‌های حکمی مقدر به اعراض و احوال زمانیمکانی معرفی می‌کند و با پیش‌کشیدن عناصر فراتاریخیماوراء طبیعی می‌کوشد تا اعتبار، شمول و دوام آموزه‌های شریعت تبیین نماید. از این رو از طریق اتصال وحیانی اعتبار و شمول آموزه‌های عملی دین را تامین کرده و با طرح فقاهت به عنوان تکمله‌ای بر ختم نبوت دوام شریعت را تضمین می‌نماید.

The Relation between Prophetic Nation and Practical Wisdom in AlFarabi’s Thought

The study of the relations between religion and philosophy has a long history in the works of Muslim philosophers. AlFarabi may be considered the pioneer of Muslim philosophers in presenting a coherent and comprehensive theory of the relations between religion and philosophy. Believing in the unity of the doctrines of these two systems of thought, he views religion as a manifestation of teaching and adopting of wisdom. Practical wisdom, as part of the absolute wisdom that speaks the language of truth and demonstrative proof (Burhan), is no exception. In the same vein, he regards the religious teachings of human voluntary actions as the doctrines of practical wisdom, which are instilled in the language of allegory and persuasion, introducing the practical aspect of religion, the Shari’a, as the philosophical teachings in regard with regional and temporal circumstances. He attempts to explain the validity, inclusiveness, and durability of the teachings of the Shari’a by elaborating transhistorical and supernatural elements. He, therefore, secures the validity and inclusiveness of the religious doctrines through revelation and guarantees the survival of shari’a by introducing jurisprudence (Fighaha) as a complementary part for concluding prophethood.