ارزیابی آثار انتقال آب بین حوضه ای بر مورفولوژی بستر رودخانه در حوضه‌ی مبدا مطالعه‌ی موردی: حوضه‌ی رودخانه‌ی زاب

در سال های اخیر به منظور احیای دریاچه‌ی ارومیه و پیشگیری از بروز پیامدهای منفی زیست‌محیطی، طرح انتقال آب رودخانه‌ی زاب به دریاچه‌ی ارومیه در دست مطالعه و اجرا قرار گرفته است. در این مقاله سعی شده است تغییرات احتمالی مورفولوژی رودخانه‌ی زاب ناشی از اجرای پروژه در پایین دست سد کانی سیو، مورد ارزیابی قرار گیرد. روش تحقیق عمدتاً بر پایه‌ی روش تحلیلی استوار است. داده ها شامل نقشه‌ی زمین شناسی 100000/1، عکس‌های هوایی 60000/1 و تصاویر ماهواره ای لندست 8 (سنجنده‌ی etm)، تصاویر gdem ماهواره‌ی aster با قدرت تفکیک 15 متر، داده های اقلیمی و هیدرولوژی آب‌های سطحی منطقه‌ی مورد مطالعه می-باشد که به منظور گردآوری آنها از طریق روش کتابخانه ای و اسنادی، مراجعه به سازمان ها و ادارات، سایت های اینترنتی و مشاهدات میدانی، اقدام شده است. نتایج نشان می‌دهد که پس از آبگیری سد کانی سیو و انتقال آب به دریاچه‌ی ارومیه، دبی رودخانه‌ی زاب در ایستگاه هیدرومتری گرژال در پایین‌دست سد، از 72/1464 میلیون مترمکعب در سال به 42/653 میلیون متر مکعب در سال کاهش خواهد یافت و بستر رود دچار کاهش شدید جریان خواهد شد، بطوری‌که در ماههای شهریور و مهر بستر رودخانه‌ی زاب از پای دیواره‌ی سد تا الحاق سرشاخه‌ آبخورده تقریباً خشک می شود. این کاهش جریان موجب تغییر شاخص های مورفولوژیکی مانند نیمرخ عرضی و طولی و شاخص‌های هیدرولیکی مانند عمق آب و سرعت جریان خواهد شد. بر این اساس، در بازه‌ی الف جریان رود تنها بخش های عمیق تر بستر را مورد استفاده قرار می دهد که حاصل آن تشکیل تراس‌های جدید و کوچک شدن مقطع عرضی، نابودی پوشش گیاهی کناری و یا عقب نشینی آن به فواصل دورتر خواهد بود. در بازه ب قدرت جریان رود متوجه‌ی کناره‌های رود شده و آن را برش خواهد داد و چالاب های موجود در مسیر جریان از طریق نهشته‌گذاری پر خواهند شد و در بازه ج با افزایش فاصله از سد کانی سیو و افزایش بار رسوب نسبت به ظرفیت انتقال، رسوبات ته نشین شده، لذا هم عمق بستر و هم پهنای آن به دلیل تشکیل پشته‌های رسوبی در مسیر جریان و رسوبگذاری در کناره‌ها، کمتر خواهد شد.