بررسی ارتباط مولفه‌های ژئومورفولوژیک (ارتفاع، شیب و جهت شیب) با ماکزیمم ماندگاری برف- پوش در ارتفاعات تالش

یکی از متغیرهای مهم محیطی که به‌شدت تحت‌تاثیر مولفه‌های ژئومورفولوژیک سطحی قرار می‌گیرد، ماندگاری پوشش برف در ارتفاعات است. زمان ماندگاری برف در مخازن کوهستانی مستقیماً بر پسخوراندهای دمایی، هیدرولوژیکی، فرسایشی، رویشی و زیستی اثرگذار است. درنتیجه مطالعۀ تعامل سطح توپوگرافی زمین با ماندگاری پوشش برف، ضرورت می‌یابد. در این پژوهش ارتباط مولفه‌های ژئومورفولوژیکی ارتفاع، شیب و جهت شیب، با ماکزیمم ماندگاری متوالی برف-پوش براساس داده‌های ماهواره‌های ترا و آکوا1 در دورۀ آماری 2003 تا 2021، در ارتفاعات تالش محاسبه و بررسی شد. در گام نخست داده‌ها براساس آستانۀ 50 درصدی باینری‌سازی و در گام بعدی اثر ابرناکی با استفاده از فیلتر مکانی و زمانی کاهش داده شد. سپس داده‌ها با یکدیگر تجمیع و بر این اساس ماکزیمم ماندگاری متوالی برف-پوش به‌ازای هر سلول در شبکۀ رستری به‌صورت سالانه محاسبه و نقشه‌های پهنه‌ای تهیه و ترسیم شد. ماکزیمم ماندگاری متوالی برف-پوش در طبقات ارتفاعی، شیب و جهت شیب نیز بررسی و همبستگی بین آنها محاسبه شد. همچنین تغییرات مطلق و روند تغییرات نیز بررسی و تحلیل شد. نتایج نهایی نشان می‌دهد که سال‌های 2010 و 2018 کمترین و سال‌های 2008، 2012 و 2017 بیشترین ماندگاری ماکزیمم برف-پوش را به خود اختصاص داده‌اند. ارتباط ماکزیمم ماندگاری متوالی برف-پوش با ارتفاع قوی بوده و نرخ همبستگی با ارتفاع براساس بررسی‌‌های کل دورۀ آماری به آرامی در حال افزایش است. شیب افزایش نرخ همبستگی ارتفاع با ماکزیمم ماندگاری متوالی برف-پوش خصوصاً از سال 2007 به بعد افزایش می‌یابد. بیشترین ماندگاری برف-پوش مربوط به جهات با آزیموت 300 تا 350 درجه معادل تقریبی اراضی با شیب شمال غربی تا شمالی و کمترین ماندگاری مربوط به جهات با آزیموت 150 تا 200 درجه معادل تقریبی اراضی با جهت جنوبی می‌‌شود. مجموع مطلق تغییرات ماکزیمم ماندگاری متوالی برف-پوش در نیمۀ غربی تالش بیش از نیمۀ شرقی است و در ارتفاعات بیش از اراضی پست و جلگه‌ها است. روند تغییرات ماکزیمم ماندگاری برف نشان می‌دهد که در دره‌ها و پیشکوه‌های کم‌ارتفاع‌تر تالش شرقی با شیب بیشتری در حال کاهش است که این وضعیت را می‌توان به دخالت‌های انسانی، فعالیت‌های انسان‌زاد2 و همچنین واقع‌شدن این نواحی در منطقۀ بینابینی3 و اثرپذیری بیشتر از تغییرات محیطی نسبت داد.

investigating the relationship between geomorphological components (elevation, slope and aspect) and the maximum snow-cover duration in talesh mountains

the shape of the surface is important for geomorphologists because the morphology influences other environmental components. one of the important environmental variables that strongly influence is the snow-cover duration on elevations. scdura in mountain reservoirs has a direct effect on temperature, hydrological, erosion, vegetation, and biological feedbacks, and as a result of studying the interaction of the topographic surface of the earth with the durability of snow cover, it becomes necessary and important.in this research, the relationship between the geomorphological components of the elevation, slope, and aspect with the max snow-cover duration was calculated and investigated based on the data of aqua and terra satellites in the statistical period of 2003 to 2021. the modis daily snow products named mod10a1 and myd10a1 were used for this purpose. the data was downloaded from nasa’s official site and was prepared in the main database. in the first step, the data was binarized based on a threshold of 50%, then, the effect of the cloudiness was reduced using a spatial and temporal filter. then, the data from terra and aqua satellites were combined and, the max snow-cover duration per cell in the raster network was calculated on an annual basis. the relationship between max snow-cover duration and elevational bands was investigated. the trend of changes in the max snow-cover duration shows that lower valleys and foothills of eastern talash have a sharper decline. this situation can be attributed to human interventions, anthropogenic activities, as well as these areas locating in the transitional zone and to be more effective from environmental changes.