سنجش تحقق کاربری اراضی طرح‌‌های توسعه و عمران (جامع) شهر مشهد با استفاده از روش ارزیابی انطباق‌محور مبتنی بر مکان

کارآمدی طرح‌های شهری به‌عنوان یکی از ابزارهای برنامه‌ریزی در نظام شهرسازی ایران، در پژوهش‌‌های متعددی مورد ارزیابی قرار گرفته ‌است. در میان انواع روش‌های ارزیابی، اگرچه میزان تحقق سرانۀ کاربری اراضی در شهرهای مختلف بارها مورد مطالعه قرار گرفته، با این حال کمتر پژوهشی به بررسی نحوۀ تحقق کاربری اراضی پیشنهادی طرح جامع،‌ فارغ از نوع کاربری و براساس موقعیت مکانی و به‌صورت مقایسه‌ای بین دو طرح متوالی پرداخته‌ است؛ بنابراین این پژوهش به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که نحوۀ تحقق نقشۀ کاربری اراضی پیشنهادی طرح جامع اول و دوم شهر مشهد به لحاظ مکانی چگونه‌ است؟ در راستای پاسخگویی به این سوال با توجه به ویژگی‌های زمینه‌ای از شیوۀ ارزیابی انطباق‌محور مکانی معرفی شده توسط تلن استفاده شده ‌است. ابزار جمع‌آوری داده،‌ داده‌های اسنادی طرح‌های جامع اول، دوم و سوم شهر مشهد و ابزار تحلیل داده مبتنی بر روش‌های کمّی و کیفی تحلیل فضایی در نرم‌افزار arcgis بوده ‌است. یافته‌های پ‍ژوهش نشان می‌دهد که درمجموع از نظر موقعیت میزان تحقق کاربری اراضی پیشنهادی طرح‌های جامع در محدوده‌های پیرامونی و توسعه‌های جدید به نحو چشم‌گیری کمتر از محدوده‌های مرکزی شهر است. همچنین به لحاظ وسعت، در حدود نیمی از محدودۀ شهر کاربری زمین پیشنهادی در هر دو طرح جامع (طرح جامع اول 47 درصد و در طرح جامع دوم 48 درصد)، محقق شده است. کمترین میزان تحقق کاربری در طرح جامع اول کاربری تفریحی و فضای سبز با 7.7 درصد بوده که در طرح جامع دوم میزان تحقق آن به 56.7 درصد افزایش می‌یابد و درمقابل تحقق کاربری فرهنگی با 8.2 درصد در طرح جامع دوم در پایین‌ترین مقدار قرار می‌گیرد. براین‌اساس پیشنهاد می‌شود هر نوع بازنگری طرح‌های توسعۀ شهری نه به‌صورت یکپارچه، بلکه با توجه به علل عدم‌تحقق در بافت‌ها و کاربری‌های مختلف صورت پذیرد.

assessing the land use realization of mashhad city master plans using spatial conformance based evaluation method

urban development plans are one of the planning tools in the urban planning system of iran. however, in a few studies, the use of the proposed land use of the master plan in the cities of iran has been investigated, regardless of the type of land use and based on the spatial location of the proposals. in this article, the implementation of the land use plan proposed by the first and second comprehensive plans of mashhad has been studied. in order to achieve this goal, the present study has used the descriptive-analytical research method and the spatial compliance-based evaluation method. data collection tools in this article are documentary and library data and data analysis tools based on quantitative and qualitative methods of spatial analysis in arcgis software. the research findings show that in general, the rate of land use realization of the proposed comprehensive plans of mashhad in the periphery of the city and new developments is significantly less than the central areas of the city. also in terms of area, the proposed land use of about half of the city area has been achieved in both master plans. in the first master plan 47% in the total of fully realized and relatively realized areas and in the second master plan 48% percentage achieved. it is suggested that similar research be conducted in other cities of the country.