تحلیل تغییرات مساحت تالاب‌‌های هامون و سایر پهنه‌های آبیِ منطقۀ سیستان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای

منطقۀ سیستان یکی از مناطق استراتژیک کشور است که حیات آن وابسته به برقراری پایدار جریان آب رودخانۀ هیرمند است. در این تحقیق، روند تغییرات مساحت تالاب‌‌های هامون و سایر پیکره‌‌های آبی واقع در منطقۀ سیستان و عوامل موثر بر آن با استفاده از تصاویر و محصولات ماهواره‌‌ای، داده‌‌های هواشناسی و آزمون من-کندال و شیب سن مورد بررسی قرار گرفت. بدین‌منظور از داده‌‌های هواشناسی دمای حداقل، دمای حداکثر، دمای میانگین، بارش و تبخیر ایستگاه زابل در بازۀ زمانی 2018-1985؛ محصولات ماهواره‌‌ای شامل پهنه‌‌های آبی مستخرج از تصاویر ماهواره‌‌ای لندست 2020-1985، شاخص تفاضلی پوشش گیاهی، شاخص شدت خشکسالی پالمر و همچنین تصاویر ماهواره‌‌ای سنتینل 2 و ثقل‌سنجی grace در بازۀ زمانی 2022-2000 استفاده شد. برای بررسی آخرین وضعیت و محاسبۀ پهنه‌‌های آبی منطقۀ سیستان، از شاخص اتوماتیک استخراج آب (awei) با استفاده از تصاویر سنتینل 2 در شهریور 1401 استفاده شد. نتایج حاصل نشان‌دهندۀ روند کاهشی معنی‌‌دار پارامترهای دمای حداقل، دمای حداکثر، دمای میانگین، بارش، مساحت پهنه‌‌های آبی و شاخص خشکسالی پالمر است. از طرفی تغییرات شاخص ndvi روندی افزایشی معنی‌‌دار را نشان داد که ناشی از توسعۀ کمّی اراضی زیر کشت کشاورزی در دشت سیستان است. فعالیت‌‌های کشور افغانستان در بالادست حوضۀ آبریز هیرمند نیز بر منابع آب ورودی این رودخانه به ایران تاثیرگذار است. نتایج حاصل از شاخص awei نشان داد پس از بهره‌برداری کامل از بند انحرافی کمال‌‌خان، مسیر طبیعی جریان آب رودخانۀ هیرمند به سمت گودزره منحرف شده، به‌نحوی‌که مانع از ورود آب به خاک ایران و باعث آبگیری شوره‌‌زار گودزره شده است؛ به‌گونه‌‌ای که مساحت آب جریان‌یافته در گودزره بیش از 34 هزار هکتار و مساحت آب پشت سد کمال‌‌خان معادل 2899 هکتار است. درحالی‌که مساحت آب ذخیره‌شده در مجموعۀ چاه‌نیمه‌‌ها معادل 3747 هکتار است که موید تاثیر بهره‌‌برداری سد کمال‌‌خان بر جریان طبیعی رودخانۀ هیرمند است.

analysis of changes in the area of hamoon wetlands and other water bodies in sistan region using satellite images

sistan region is one of the important regions whose life depends on the flow of hirmand river. in this research, the trend of changes in the area of hamoon wetlands and the factors affecting it, were investigated using satellite and meteorological data. for this purpose, the minimum, maximum, average temperature, precipitation and evaporation of zabol station were used in the period of 1985-2018. furthermore, satellite products include water bodies extracted from landsat satellite images (jrc products 1985-2020), ndvi, pdsi, sentinel 2 and grace satellite data used in the period of 2000-2022. the man-kendall and sen’s slope tests were used for evaluating time series trends of data. awei index was used to calculate the water areas of sistan region. the results show a significant decrease the minimum, maximum, average temperature, precipitation, area of permanent water bodies, grace and pdsi. on the other hand, the changes in ndvi showed a significant increasing trend, which is caused by the quantitative development of agricultural lands in the sistan plain. also, the anthropogenic activities of afghanistan have an impact on this river entering iran. the results of the awei index showed that after the full exploitation of the kamal khan diversion dam, the natural flow of the hirmand river has been diverted towards gowdzereh in such a way that the area of water flowing in gowdzereh is more than 34000 hectares and the area of water behind the kamal-khan dam is equal to 2899 hectares, which confirms the diversion effect of kamal khan dam.