رابطۀ فضایی متغیّرهای آب‌و‌هوایی با عملکرد گندم دیم ایران

آب‌‌‌‌و‌‌هوا از عوامل اصلی و تعیین‌‌کننده در کمیت و کیفیت تولید محصولات کشاورزی است. در این پژوهش ارتباط میان میانگین ماهانۀ کمینه و بیشینۀ دما و بارش 223 ایستگاه هواشناسی همدید ایران به‌‌‌عنوان متغیّرهای مستقل با عملکرد گندم223 شهرستان به‌‌عنوان متغیّر وابسته در دورۀ آماری 2000 2017 در دو مقیاس زمانی ماهانۀ فصل رشد و کل دورۀ رشد واکاوی شد. روابط فضایی با استفاده از روش‌‌های تحلیل آمار فضایی در نرم‌‌افزار arc/gis 10.4.1 استفاده و با به‌کارگیری آزمون خودهمبستگی موران و رگرسیون وزن‌‌دار جغرافیایی آزمون شد. نتایج شاخص موران نشان داد که توزیع فضایی عملکرد گندم از الگوی خوشه‌‌‌‌ای پیروی می‌‌کند. تحلیل رگرسیون وزن‌‌دار جغرافیایی حاکی از تاثیر قابل‌توجه بارش بر عملکرد گندم با تاثیرگذاری 78 درصدی بود. همچنین نتایج نشان‌‌‌دهندۀ اثر مثبت بارش بر عملکرد گندم به‌‌‌ویژه در مناطق گرم و خشک مرکزی، شرقی، جنوب‌‌شرقی و جنوبی بود. نتایج نشان‌‌دهندۀ اثر مثبت افزایش دما بر عملکرد گندم در تمام سطح منطقۀ مورد مطالعه بود که به‌‌تدریج به سمت بخش‌‌های جنوبی به تناسب کاهش ارتفاع و افزایش میزان دما، از شدت اثر آن کاسته شد؛ به‌طوری‌که اثر افزایش دماهای روزانه (بیشینه) در مناطق سرد کوهستانی مثبت است؛ در‌حالی‌‌که با توجه به دمای بالای مناطق مرکزی به شرق و جنوب ایران به‌دلیل ایجاد تنش گرمایی در محصول گندم اثر منفی دارد. درمجموع نتایج تحلیل رگرسیون وزن‌‌دار جغرافیایی نشان داد که در مناطق مرطوب و پربارش، افزایش در مقدار دما به مطلوب‌‌تر از افزایش مقدار بارش است، به‌‌طوری‌‌که با افزایش دما میزان عملکرد افزایش می‌‌یابد؛ بنابراین می‌‌توان گفت در مناطق گرم و نیمه‌گرم کشور افزایش دما همراه با افزایش بارش می‌‌تواند بر عملکرد گندم اثر مثبت داشته باشد. در این مناطق بهتر است کشت گندم در ارتفاعات یا در مواقع سرد سال صورت گیرد و با استفاده از سیستم‌‌های آبیاری تنش خشکی را در مراحل حساس رشد گندم کاهش داد.

spatial relations between climatic variables and wheat yield in iran

in this study relation between average minimum and maximum of temperature and rainfall as independent variables of 223 synoptic meteorological stations in iran and wheat yield as dependent variable in 223 regions during the statistical period of 2017 2017 in the monthly time scale of the growing season and the total growth period was investigated. in data analysis, spatial statistics analysis methods in arc/gis 10.4.1 software were used, using moran autocorrelation test, and geographic weighted regression their spatial relationships were tested. the result of moran index showed that spatial distribution of wheat yield follows cluster pattern. analysis geographic weighted regression has showed rainfall has remarkable effect on wheat yield. in addition, analysis showed rainfall has positive effects on wheat yield especially in dry and warm regions of central, and southeastern. the results showed the positive effect of temperature increase on wheat yield, which gradually decreased toward the southern parts in proportion to the decrease in altitude and increase in temperature. so that the effect of increasing daily temperatures (maximum) in cold mountainous areas is positive, while in east, central and southern parts of iran negative effects of temperature over wheat yield were seen due to heat stress. therefore, in hot and semi warm regions of the country, increasing the temperature along with increasing rainfall can have a positive effect on wheat yield. in these areas, it is better to cultivate wheat in the highlands or in cold weather and used irrigation systems to reduce drought stress at critical stages of wheat growth.