بررسی و برآورد اثرات هیدرولوژیک ناشی از تغییرات کاربری در حوضۀ اوجان‌چای (دامنۀ شرقی کوهستان سهند، شمال‌غرب ایران)

تاثیرات هیدرولوژیکِ کاربری اراضی و نوع مدیریت زمین، در قالب تغییر در عمق رواناب، دبی حداقل، دبی حداکثر، رطوبت خاک و تبخیر و تعرق آشکار می‌شود. افزایش تولید رواناب در یک منطقۀ خاص، علاوه‌بر افزایش پتانسیل سیل‌خیزی، تاثیرات دیگری را نیز به‌دنبال دارد. در محدودۀ اوجان‌چای (از زیرحوضه‌های مهم واقع در دامنه‌های شرقی کوهستان سهند) به‌واسطۀ نوع خاک و ویژگی‌های توپوگرافی و اقلیم حاکم، تغییرات ناشی از دست‌اندازی انسان به شیب‌ها و تغییرات زیاد در کاربری، به تغییرات در حجم و عمق رواناب منجر شده‌است. در محدودۀ مورد مطالعه که از محدوده‌های مرتعی کشور محسوب می‌شود و اغلب به‌دلیل اینکه در محدوده‌های مرتعی کشت و آن هم کشت افراطی صورت می‌گیرد، خاک دامنه‌ها توسط رواناب‌ها تحت فرسایش شدید قرار گرفته‌اند. در این تحقیق با هدف بررسی نقش تغییرات هیدروژئومورفولوژیکِ ناشی از تغییرات کاربری، از مدل lthia، برای تخمین رواناب ناشی از تغییر کاربری در حوضۀ اوجان‌چای استفاده شده‌است. مدل lthia یک ابزار مناسب برای کمک به سنجش اثرات بالقوۀ تغییر کاربری بر رواناب سطحی و آلودگی آب است. برای به‌کارگیری این مدل، بارش ایستگاه‌ها تهیه و از تصاویر ماهواره‌ای لندست (سنجندۀ tm و etm) و نرم‌افزار تخصصی lthia و arc map استفاده شد و نوع کاربری اراضی در محدودۀ مورد مطالعه با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای مربوط به دو سال متفاوت (2018 و 1988 )تعیین شد. پس از تهیۀ نقشه‌های کاربری اراضی، اقدام به آشکارسازی تغییرات و بررسی تغییرات اتفاق‌افتاده شد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که نوع کاربری در زمین‌های محدودۀ حوضۀ اوجان‌چای عمدتاً کشاورزی و مرتع است که محدودۀ این دو نوع کاربری از سال 1988 تا 2018 تغییراتی داشته‌است؛ به عبارت دیگر، در طی 30 سال از محدودۀ مراتع کاسته شده و بر محدودۀ زمین‌های کشاورزی افزوده شده‌است. بررسی تغییرات نشان می‌دهد که در طی سه دهه، یک‌پنجم از زمین‌های مرتع در اختیار زمین‌های کشاورزی قرار گرفته‌اند. بررسی برآوردهای صورت‌گرفته با استفاده از مدل نشان می‌دهد که بالاترین میزان حجم رواناب که در سال 1988 در قسمت‌های مرکزی و در اطراف شیب‌های منتهی به دشت‌های سیلابی قرار گرفته بودند، تغییر مکان داده و تمرکز رواناب‌ها در قسمت‌های دیگر حوضه قرار گرفته‌است؛ یعنی در قسمت‌هایی که بیشتر به فرسایش مستعد هستند.

nvestigation and Estimation of Hydrological Effects of Caused by Land use Changes in the Ojan Chay basin (Sahand mountain range, northwest of Iran)

Type of land use and changes in the type of land use are related to the amount of runoff and changes in it. The type of land use with direct effects on runoff velocity, permeability and flood concentration control is controlled; in this case, a change in type of farming or pasture Urban use has a large impact on reducing water quality and increasing runoff from rainfall. Increased runoff due to user change can be a good indicator of the probability of increasing the flood in a basin. Land use change and land cover, in turn, have hydrological results at local, regional and global scales. The hydrological effects of land use and vegetation management are evident in the form of changes in runoff depth, minimum discharge, maximum discharge, soil moisture and evapotranspiration.Due to the type of soil and topographical and climatic characteristics of the Ojan Tea (from the subbasins located on the eastern slopes of the Sahand Mountains), changes due to man’s loss to slopes and land use changes have been high. Considering the inducements caused by Erosion erosion and general ablation in the range of Ojan tea, it seems that variations in runoff rates are very significant due to changes in the range of the desired range.