کاربرد توابع تئوری کاتاستروف در مکان‌‌یابی بهینۀ توسعۀ فضایی شهرها براساس متغیرها و مخاطرات طبیعی (مورد: کلان‌‌شهر تبریز)

این تحقیق با هدف کاربست توابع تئوری کاتاستروف در مکان‌‌یابی توسعۀ فضایی-کالبدی شهرها در بستر سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) انجام گرفت. تقریباً همۀ مدل‌‌های تصمیم‌‌گیری چندمعیاره بر وزن‌‌دهی کارشناسی استوار بوده و تحت‌‌الشعاع سلیقه و قضاوت تصمیم‌‌گیران قرار می‌‌گیرند. در روش ارزیابی مبتنی بر تئوری کاتاستروف، اهمیت هر یک از معیارها با استفاده از مکانیسم درونی سیستم محاسبه شده و در نتیجه ذهن‌‌گرایی ناشی از قضاوت تصمیم‌‌گیران تا حد زیادی کاهش می‌‌یابد. این روش‌‌شناسی در مکان‌‌یابی توسعۀ فضایی کلان‌‌شهر تبریز مورد استفاده قرار گرفت. در طی دهه‌‌های اخیر، توسعۀ فضایی گسترده‌‌ای در سطح شهر تبریز صورت گرفته‌است. توسعۀ شهر در اغلب موارد به‌دلیل فقدان فضاهای مطلوب شهرسازی در پهنه‌‌های نامناسب و حتی مخاطره‌‌آمیز، ازجمله حریم گسل تبریز، اتفاق افتاده‌است. نتایج مدل مذکور انطباق بالایی با واقعیت‌‌های میدانی نشان داد. مطابق با نتایج، هیچ منطقه‌‌ای از پیرامون شهر تبریز مناسب توسعه و عمران شهری نیست و محیط طبیعی، تنگناها و تهدیدات زیادی را به توسعۀ فضایی-کالبدی شهر تحمیل می‌‌کند. این محدودیت‌‌ها و مخاطرات ناشی از توپوگرافی نامساعد و خشن در شمال و جنوب شهر، عبور گسل فعال و بزرگ تبریز از نیمۀ شمالی شهر، لیتولوژی سست و ناپایداری‌‌های دامنه‌‌ای در شمال منطقۀ مطالعاتی، وجود اراضی کشاورزی مرغوب و حاصلخیز در جنوب‌‌غربی شهر و درنهایت، پراکندگی شوره‌‌زارها و بالابودن سطح آب‌‌های زیرزمینی در غرب منطقۀ مطالعاتی است. لاجرم توسعۀ فضایی-کالبدی شهر می‌‌تواند به شکل تخریب و نوسازی بافت‌‌های فرسودۀ شهری (توسعۀ درون‌‌زا) و ایجاد شهرک‌‌هایی در جنوب شهر مادر صورت گیرد.

Application of Catastrophe Theory in Optimum Site Selection for Spatial Development of Cities Based on Natural Hazards and Variables (Case Study: Tabriz Metropolis)

In order to avoid subjectivism, catastrophe theory functions were used to the integration of different variables in the context of geographic information system. Decrease in decision making uncertainty during weighting process and to some extent in classification uncertainty, high flexibility in type and number of variables, and consideration of spatial differentiation of variables are the most important advantages of this model. The comparison between the results of this model and field and geographic facts indicates high efficiency and validity of used model. Feasibility of spatialphysical development of Tabriz using catastrophe theory showed that because of special geomorphologic, geologic, soil and hydrologic conditions, there are not suitable zones for the spatial physical development in the surrounding of the city. The best zones for outer development of the city is located in the southwest of the periurban areas between Tabriz and Sahand new town. Although, the physical development of the city in these zones in the form of towns will require high cost for the preparation of lands. Therefore considering environmental unsuitable conditions of city’s surrounding, it would be better to plan the physicalspatial development with regard to the city’s inner potentials (such as renovation of old texture).