تحلیلی بر تاثیرات مخاطرات محیطی (خشکسالی) بر پایداری معیشت روستاییان مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان قائنات

پژوهش کاربردی حاضر با روشی توصیفی – تحلیلی، دیدی فضایی و با رویکردی کمیکیفی انجام و داده‌های مورد نیاز آن از میان 320 سرپرست خانوار روستایی که با فرمول کوکران از حجم جامعه‌ای به میزان 17713 خانوار به روش تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند، جمعآوری شده است تا بدین ترتیب؛ اثرات تداوم مخاطره خشکسالی بر وضعیت پایداری معیشت روستاییان شهرستان قائن مشخص گردد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با بهره‌گیری از آزمون‌های آمار استنباطی(رتبه‌ای فریدمن، t تک‌نمونه‌ای، همبستگی اسپیرمن) و ابزارهای تحلیل و پهنه‎بندی فضایی در محیط arc gis(لکه‌های داغ، خود همبستگی موران، درونیابی)، نشان دادند که تدوام خشکسالی و بحران کمبود آب ناشی از آن از یک سو با کاهش میزان دارایی‌های معیشتی(میانگین دارایی‌های مالی؛2.08؛ طبیعی:2.25؛ انسانی:2.28؛ فیزیکی:2.39؛ اجتماعی:2.56) و از سویی دیگر به دلیل فقدان و تضعیف نهادهای تحول‌زا، ساختار و مدیریت ناکارآمد محلی و دولتی، اتخاذ استراتژیهای منفی مانند مهاجرت و فروش دارایی‌ها، فقدان سطح مطلوب تاب‌آوری(میانگین برابر 2.29) جهت مقابله و سازگاری و در نهایت؛ ایجاد پیامدهای منفی همچون: گسترش فقر و محرومیت، آسیب‌پذیری معیشت و شکل‌گیری مشاغل و درآمد ناپایدار و ناکافی، موجب آسیب‎پذیری و ناپایداری شدید در وضعیت معیشتی روستاییان منطقه شده‎است. در این میان، بیشتر مساحت و تعداد روستاهای منطقه در طبقه کاهش زیاد میزان سرمایه‌های معیشتی و میزان تاب‌آوری بسیار اندک و با الگوی تصادفی توزیع یافته‌اند. در نهایت، نتایج آزمون همبستگی نیز، نشان داد که سه متغیر، میزان جمعیت(با شدت همبستگی:0.392)، میزان تنوع منابع درآمدی(با شدت همبستگی:0.297) و میزان حمایت‌های دولتی(با شدت همبستگی:0.197) با ارتباط معنی‌دار از نوع مثبت و مستقیم، تعیین‎کننده‎ترین عوامل در میزان تفاوت فضایی و ناپایداری معیشتی روستاییان بواسطه اثرپذیری از تداوم مخاطره خشکسالی می‌باشند.

An Analysis of the Impact of Environmental Risks (Drought) on Rural Sustainability (Case Study: Villages of Qaenat County)

Data analysis was performed by using inferential tests (Friedman rank, t singlesample, Spearman correlation), and analysis and zoning tools analysis carried out in ArcGIS environment(Hot spots, selfcorrelation of moron, interpolation) showed that the persistence of droughts and the shortage of water caused by decreasing the amount of livelihoods (average financial resources; 2.08; natural: 2.25; human: 2.28; physical: 2.39; Social: 2.56); lack of transformational institutions; local and state inefficient governance and management; adopting negative strategies such as immigration and asset sales; lack of desirable resilience (2.29 average) for coping and compatibility, and finally, the creation of negative consequences such as: the spread of poverty and deprivation, livelihood vulnerability, and the formation of unsustainable and inadequate occupations and incomes, causing vulnerability and severe instability in the livelihoods of villagers in the region. Meanwhile, most of the area and number of villages have been reduced to a high level of livelihoods and very low levels of resilience and have been distributed randomly. Finally, the results of the correlation test indicated that the three variables, the population (correlation intensity: 0.392), the amount of income sources diversity (correlation intensity: 0.297), and the amount of government support (correlation intensity: 0.197) with a significant relationship of the positive and direct type were the most important factors in explaining the spatial difference and the instability of livelihoods of villagers due to the effect of drought risk.