تأثیر عوامل زمین شناسی در تغییر مسیر رودخانه هیرمند و نقش تاریخی آن در جابجایی...

حیات سیستان بزرگ بستگی کامل به نحوه تداوم جریان هیرمند دارد. به گفته ی هرودوت اگر مصر هدیه ی رودخانه نیل است، باید اذعان کنیم که تمدن های دشت سیستان نیز مدیون رودخانه ی هیرمند است. این رودخانه همان طوری که در تصاویر ماهواره ای شاهد ان کاملا مشخص می باشد بارها تغییر مسیر داده است. درمنابع تاریخی هم به تغییر مسیرهای متعدد هیرمند که به نابودی شهرها و روستاها و به طور کلی تمدن های گذشته منجر گردیده اشاره شده است. بنابراین این رودخانه همان قدر که در شکل گیری، رشد و گسترش تمدن های این ناحیه موثر بوده درنابودی تمدن ها نیز سهمی داشته است. در این مقاله به علل مختلف زمین شناسی شامل سهولت فرسایش پذیری و رسوبگذاری که به بافت و نوع خاک منطقه بستگی داشته و عوامل تکتونیکی که منجر به تغییر مسیرهای متعدد هیرمند در طول تاریخ گردیده و همچنین آثار فضایی آن پرداخته شده است. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر آن است که عوامل فرسایش پذیری درمنطقه نقش محسوس تری را نسبت به سایر عوامل در این فرآیند ایفا نموده است. زیرا وجود لایه ها و عدسی های ماسه ای ریزدانه ای بادی وفاقد چسبندگی و فرسایش پذیر در بین تناوب لایه های ریزدانه ی رسی و سیلتی سطحی، فرسای پذیری بستر رودخانه ی هیرمند را تسهیل نموده است. در عین حال پدیده ی واگرایی خاک در کنار رشد چین خوردگی در پی سنگ از دیگر عوامل موثر در تسهیل فرسایش و جابجایی رودخانه ی هیرمند بوده است. در کنار این عوامل نقش بادهای شدید منطقه و عوامل انسانی نیز در این فرانید کاملا محرز می باشد.