تاثیر فعالیّت تکتونیکی بر مورفولوژی نیمرخ طولی رودخانه مطالعه موردی: رودخانه پل‌رود (شمال ایران)

نیمرخ طولی رودخانه ها اطلاعات ارزشمندی در مورد تغییرات شرایط حاکم بر حوضه های آبریز در اختیار می گذارد. به همین علت این موضوع همواره مورد علاقه محققان مختلف بوده است. با بررسی شکل نیمرخ طولی رودخانه ها می توان وضعیت فعالیّت های تکتونیکی در منطقه را مورد بررسی قرار داد. در این تحقیق، شکل نیمرخ طولی حوضه‌ی آبریزرودخانه پل‌رود و عوامل موثر بر آن بررسی شد. جهت انجام این پژوهش، محدوده ی مورد بررسی را به 10 حوضه و زیر حوضه تقسیم و در هر یک از این حوضه ها زیر حوضه ها، نوع جریان، میزان فعالیّت های تکتونیکی و نقاط خروج از حالت توازن در شکل نیمرخ طولی رودخانه را مشخص نمودیم. در ارزیابی تکتونیک نیمرخ رودخانه های حوضه ها و زیر حوضه های مورد بررسی از برخی از شاخص های تکنونیک فعال hi، شاخص sl و همچنین ترسیم نمودار ds  استفاده شده است. نتایج به دست آمده از محاسبه‌ی شاخص های انتگرال هیپسومتری و شاخص sl در این حوضه ها زیرحوضه ها نیز بیانگر نرخ ملایم فعالیّت های تکتونیکی و بالاآمدگی است. عامل تشکیل نیک پوینت ها و شکست ها در حوضه و زیرحوضه های پل‌رود، شلمان و جیرکل تغییرات لیتولوژی می باشد. به عبارتی تغییرات لیتولوژی در این 3 حوضه و زیرحوضه سبب عدم توازن شکل نیمرخ طولی رودخانه شده است. مقدار انتگرال هیپسومتری در حوضه‌ی زیرحوضه های پل‌رود، شلمان و جیرکل به ترتیب برابر با 0.79، 0.59 و 0.38 است. این مقادیر حاکی از میزان نسبتاً بالای فعالیّت های تکتونیکی در این 3 حوضه است، با این حال در این حوضه ها و زیر حوضه ها عامل تشکیل شکست ها و عدم توازن در نیمرخ طولی رودخانه، تغییرات لیتولوژی است. مقادیر انتگرال هیپسومتری در زیرحوضه های سله چال، عسگرآباد، چالک رود و سرخ قله بترتیب 0.54، 0.6، 0.45 و 0.44 است که نشان از نرخ ملایم تکتونیک در زیرحوضه های چالک رود و سرخ قله و نیز نرخ نسبتاً بالای تکتونیک در زیرحوضه های عسگرآباد و سله چال است. عامل ایجاد عدم تعادل و شکست در نیمرخ طولی رودخانه در این حوضه و زیرحوضه ترکیبی از عوامل تکتونیک و لیتولوژی است. بیشترین آنومالی شاخص sl در زیر حوضه های عسگرآباد، شلمان، سله چال است که از لحاظ لیتولوژی در رده بالا و مقاوم می‌باشند، بقیه آنومالی های حوضه ها و زیر حوضه های ناحیه ی مورد مطالعه دارای مقادیر شاخص sl متوسط تا پایین هستند، در نهایت با بررسی انجام گرفته در این حوضه و نتاج حاصل مشخص گردید که شکل نیمرخ طولی رودخانه پل‌رود بیشتر تابع تغییرات لیتولوژی است و فرآیندهای تکتونیکی تاثیر کمتری در آن داشته اند.

The Impact of Tectonic Activity on the Morphology of Longitudinal Profiles of the River Case Study: Polrood River (North of Iran)

The longitudinal profile of the rivers provides valuable information about the changes in the conditions governing the catchment areas. For this reason, it has always been the favorable subject  of many researchers. By examining the longitudinal profiles of the rivers, we can examine the status of tectonic activities in the region. In this research, the longitudinal profile of the catchment area of ​​ Polrood river basin and its effective factors were investigated. In order to do this research, the study area is divided into 10 basins and sub basins, and in each of these basins, the subbasins, type of flow, the amount of tectonic activity and exit points of equilibrium status  in the form of longitudinal profile of the river were identified. In the tectonic assessment of the under study river basins and subbasins, some of the active tectonic indicators of Hi, the SL index and also the drawing of the Ds diagram have been used.Also, the results obtained from calculating the hypsometric integral indices and the SL index in these basina and sub basins indicate the mild rate of tectonic and uplift activity. The formation of NIC points and fractures in the Basin and subbasins of Plourod, Shelman and Jirkol are litho logical changes. In other words, litho logical changes in these three basins and subbasins cause distortion of the longitudinal profile of the river. The rate of  hypsometric integral in the basin of the Polrood, Shelman and Jirkol basins is 0.79, 0.59 and 0.38, respectively. These values ​​indicate a relatively high level of tectonic activity in these three basins, however, litho logical changes in these basins and subbasins are the cause of forming  fractures and imbalance in the longitudinal profile of the river. Values of hypsometric integral ​​in Selechal, Asgharabad, Chalakrood and SorkhGhele subbasins are 0.54, 0.6, 0.45 and 0.44, respectively, which indicate the mild tectonic level in the subbasins of the Chalakrood And SorkhGhele, as well as relatively high tectonic rates in the subbasins of Asgharad and Selechal. The cause of imbalance and fracture  in the longitudinal profile of the river in this basin and subbasin is a combination of tectonic and litho logic factors. The highest rate of SL index anomalies is in subbasins of Selechal, Asgharabad, Chalakrood, which are high and resistant in terms of litho logy, the remaining anomalies of basins and subbasins of the study area have values of SL index of medium up to low. Eventually, the study carried out in this basin and the obtained results, it was revealed that the shape of the longitudinal profile of the Polrood River is more subject to litho logical changes and tectonic processes have less effect on it.