تحلیلی بر مناسبات قدرت در فرایند برنامه‌‌ریزی طرح‌‌های توسعۀ شهری نمونۀ موردی: محور 17 شهریور تهران

عموماً در طرح‌‌های تهیه‌شده در غالب پروژه‌‌های برنامه‌‌ریزی شهری، فاصلۀ زیادی میان اهداف طرح و عملیات اجرایی و همچنین ماهیت عمل برنامه‌‌ریزی وجود دارد. برنامه‌‌ریزی نه یک فرایند خطی، بلکه فرایند پیچیده‌ای است که کنشگران متعددی را درگیر فرایندهای تصمیم‌‌گیری می‌‌کند. برنامه‌‌ریزان، سیاستمداران، مدیران شهری و... در مناسبات قدرت، می‌‌بایست به دور از تنگ‌نظری‌‌ها و بوالهوسی‌‌های سیاسی به فعالیت بپردازند. در نظام‌‌های مدیریتی کشورهایی همچون ایران، تصمیم‌‌گیری‌‌های مدیریتی از بالا به پایین موجب رنگ‌باختگی سایۀ قدرت کنشگران دیگر در برابر مدیریت شهری می‌‌شود. این مقاله به‌دنبال کشف عوامل مختلفی است که به‌واسطۀ آن‌‌ها محصول برنامه‌‌ریزی تحت‌تاثیر قرار می‌‌گیرد؛ عواملی که در سطح شبکه‌‌های درگیر در پروژه، به ساختار قدرت متصل باشند. به‌منظور تجزیۀ این عوامل و شناسایی مجموع آن‌‌ها به‌عنوان عوامل موثر در مناسبات ارتباطی مشارکت‌کنندگان و فرایند تصمیم‌‌سازی، چند گام اساسی طی شده است؛ در گام اول نظریه‌‌های هابرماس و فوکو مورد بررسی قرار می‌‌گیرد، در گام دوم به بحث دربارۀ کاستی‌‌ها و مکمل‌بودگی‌‌های نظریۀ آن دو و سخن از جامعۀ شبکه‌‌‌‌ای و ارتباط آن با برنامه‌‌ریزی پرداخته می‌‌شود و در گام سوم، درنهایت با بررسی طرح، محور 17 شهریور پایان می‌‌یابد. مقالۀ پیش‌ِرو از نوع پژوهش‌‌های کاربردی و مبتنی‌بر روش توصیفی-تحلیلی است که به‌منظور گردآوری و تحلیل داده‌‌ها از نمونه‌‌گیری هدفمند، مصاحبه و گروه مرکز استفاده شده است.یافته‌‌ها نشان می‌‌دهند که در سیستم‌‌های مدیریتی از بالا به پایین در کشورهایی همچون ایران، مشارکت مردم در فرایند برنامه‌‌ریزی به حداقل می‌‌رسد و از مشروعیت یک طرح که می‌‌بایست برآیندی از تمام دیدگاه‌‌های کنشگران برپایۀ تعاملی دوجانبه باشد، کاسته می‌‌شود.همچنین در طرح ارتقای کیفیت محور 17 شهریور، تعارضات رفع نشده و مکانیزم شهرسازی نتوانسته به انباشت مطالبات مردم پاسخی مناسب دهد و شرایط شکننده‌‌ای که هم‌اکنون حاکم است، زمینه را برای بازگشت به شرایط قبلی این محور در شهرداری تهران فراهم کرده است.