واکاوی پدیده‌ی شهر-منطقه والزامات مفهومی آن برای نواحی شهری ایران مطالعه موردی: منطقه کلان‌شهری مشهد

مشکلات پیش روی کلان‌شهرها در چند دهه ی اخیر و عدم توانایی مدیران شهری برای حل این مشکلات، توجه نظریه پردازان را به مقیاسی فراتر از کلان‌شهرها یعنی سطح منطقه جلب نمود. از پدیده های فضایی نوین جهانی در سطح منطقه، پدیدار شدن ساختاری است که به شهر منطقه تعبیر شده است. مفهوم دقیق و روشن این پدیده همواره با ابهاماتی روبرو بوده است. در این ارتباط، هدف این پژوهش واکاوی مفهوم شهر منطقه و همچنین یافتن پاسخی برای این سوال است که بنابر الزامات مفهوم شهر منطقه‌ای می توان این اصطلاح را برای مناطق کلان شهری ایران (منطقه کلان‌شهری مشهد) استفاده نمود یا خیر. بنابراین، برای انجام این مقایسه‌ی تطبیقی در ابتدا تعاریف مختلف شهر منطقه و نقش ها و عملکردهای آن بررسی گردید. در این گذار، سه مولفه ی اصلی روابط عملکردی، روابط مدیریتی و رقابت پذیری جهانی استخراج و جمع بندی نظری شد. همچنین تبیین گردید که شهر منطقه می تواند تک هسته ای یا چندهسته ای باشد که در هرحال به موازات تقسیمات تخصصی و چندگانه درونش، مجموعه‌ای همکنش و برخوردار از صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس است. بررسی تطبیقی این مولفه ها با ویژگی های نظام مدیریتی و برنامه ریزی فضایی در منطقه ی کلان‌شهری مشهد گویای آن است که تنها مولفه ی روابط عملکردی برای این منطقه صدق می کند. در واقع، از یک سو ویژگی یکپارچگی نهادی حکومتی در منطقه ی کلان‌شهری مشهد رعایت نشده است و از سوی دیگر با توجه به آنکه این منطقه از ظرفیت‌های لازم برای ورود به مباحث رقابت پذیری جهانی برخوردار نیست لذا می توان گفت که ویژگی رقابت پذیری در سطح فرامنطقه ای برای منطقه ی کلان‌شهری مشهد صدق نمی کند. از این رو پیشنهاد می شود به جای واژه ی شهر منطقه، از واژگانی همچون مناطق کلان‌شهری در ایران استفاده نمود.