ردّ پای داستان قرآنی ابراهیم (ع) در مژگان سیه حافظ

تاویل پذیری، یکی از بارزترین ویژگی‌های شعر حافظ، محسوب می‌گردد. در این میان، غزل 354 با مطلع «به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دینم...»، از جمله غزلیّاتی است که با نگاهی تاویلی، با داستان حضرت ابراهیم (ع) و اسماعیل(ع) در سوره صافّات قابل تطبیق است. تعبیر «قصر حور العین» در غزل 354 که برگرفته از آیات سوره صافّات، ص، واقعه و رحمن است، نشانه، ردّ پا و پل ارتباطی است که از یک سو، ذهن مخاطب را با داستان حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) در سوره صافّات پیوند می‌دهد و از سوی دیگر، میان ابیات غزل، بست و پیوند و هماهنگی ایجاد می‌کند.بر اساس این تاویل و تحلیل در می‌یابیم که حافظ، هنرمندانه و با زبان غزل، میان «قصر حور العین« و«قاصِراتُ الطَّرْفِ عِینٌ»، «فرهاد» و «ابراهیم»(ع)، «غوغای خیال خواب دوشین» و «یَا بُنَیَّ اِنِّی اَری‏ فِی الْمَنامِ اَنِّی اَذْبَحُکَ فَانْظُرْ ما ذا تَری»، رخنه در دین و «فَراغَ اِلی‏ آلِهَتِهِمْ» و «ما تَنْحِتُونَ»، چشم بیمار و اِنِّی سَقیمٌ و... ارتباط واژگانی و معنایی ایجاد کرده است و در حقیقت، تعابیر، مضامین و بن مایه ‌های اصلی غزل را از داستان قرآنی گرفته و آنها را با ساختار هنری و ادبی غزل هماهنگ کرده است و در نتیجه از خلال این تاویل از یک سو، مفهوم و معنای دیگرگون و جدیدی از مفردات، تعابیر و ابیات غزل می‌توان ارایه داد و از سوی دیگر میان ابیات غزل ارتباطی منطقی تر و وحدتی اندام وار می‌توان ایجاد کرد که فهم ابیات را آسان‌تر می‌کند. در این مقاله ارتباط میان غزل و داستان قرآنی تبیین و تحلیل می‌گردد و در کنار دیگر معانی و شروحی که تاکنون از این غزل ارایه شده، تحلیل، ترجمان و تاویل دیگرگونی را به استناد اثرپذیری حافظ از آیات قرآن کریم، نشان داده می‌شود.