تحلیل انتقادی رمان اشکانه (بر اساس نظریۀ فرکلاف)

از آغاز جنگ ایران و عراق، سه نسل از نویسندگان در وادی رمان پایداری قلم‌زده‌اند. در این رمان‌ها، همسو با تغییراتی که در فرآیندهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه صورت گرفته است، شاهد تحوّل تدریجی و پیدایش گفتمان‌های تازه‌ای هستیم. رمان «اشکانه»، از ابراهیم حسن‌بیگی، ازجمله رمان‌های حوزۀ پایداری است که با رویکردی تقریباً متفاوت نسبت به آثار پیشین، در دو دهه پس از جنگ به نگارش درآمده است. یکی از مهم‌ترین مضامینی که در این اثر برجستگی یافته، دگردیسی در ساختار کلان و آرمان‌های پس از دوران جنگ است. این جستار در پی آن است که با بازخوانش رمان اشکانه در قالب رویکرد انتقادی فرکلاف (fairclough)، به شیوۀ تحلیلی توصیفی، گفتمان‌های موجود در آن را در معرض کاوش قرار دهد و پاسخگوی این پرسش باشد که آیا گفتمان حاکم بر فضای داستان، در خدمت حفظ روابط قدرت ایدئولوژیک در لایه‌های ساختار اجتماعی صورت‌بندی شده یا در جهت تضعیف و دگرگونی آن است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که نویسندۀ رمان اشکانه با بازنمایی تحوّلات ناشی از سلطۀ گفتمان سازندگی در سطوح اجتماعی-فرهنگی-اقتصادی جامعۀ پس از جنگ و برجسته‌سازی چرخش‌های ایجادشده در عرصۀ چشم‌اندازهای هویتی این دوره، درصدد انتقاد از نظام معنایی مسلّط بر دوران سازندگی و تضعیف روابط قدرت موجود در لایه‌های ساختار اجتماعی این دوره برآمده است.

critical analysis of the novel ashkaneh based on fairclough’s theory

since the beginning of the iran-iraq war, three generations of writers have written novels on the resistance. in these novels, in line with the changes that have taken place in the social, cultural and political arenas of the society, one can observe a gradual transformation and the emergence of new types of discourse. ebrahim hasanbeigi’s novel ashkaneh is one of the works in the resistance literature written during two decades after the war with an almost different approach compared to previous works. an important theme highlighted in this work is the transformation in macro-structures and ideals after the war. through a descriptive-analytical method, this study seeks to examine the discourse in the novel ashkaneh based on fairclough’s critical approach and to answer the question ‘does the discourse of the story serve to maintain the ideological power relations in the layers of the social structure or does it aim to weaken and transform it?’. the findings of the research indicate that the author of the novel presents the developments caused by the dominance of construction discourse at the social, cultural and economic levels of the post-war society and highlights the changes that have occurred in the identity of this period. thereby, it criticizes the semantic system that dominates the era of construction and weakens the existing power relations in the layers of the social structure in this period.