تاویل داستان خضر و موسی بر اساس کتاب بحرالمعانی

بحرالمعانی اثر محمد بن نصیرالدین جعفر مکّی حسینی، عارفی از خطّۀ هندوستان است. این اثر مجموعۀ سی و شش مکتوب عرفانی است که در قرن نهم هجری، خطاب به شخصی به نام «ملک‌محمود شیخا» به رشتۀ تحریر درآمده است.مهم‌ترین ویژگی کتاب بحرالمعانی نگاه تاویل‌گرایانۀ او نسبت به آیات قرانی است. اگرچه این ویژگی میان تمام متون عرفانی مشترک است، ولی اگر آیات قرآنی و تاویل‌های محمد حسینی را از این متن برداریم نود و پنج درصد مطالب کتاب از بین می‌رود و فقط آن قسمت‌هایی که به شرح سفرهای خود و معرفی اولیای الهی و اقطاب روزگار خود پرداخته است، باقی می‌ماند. پس می‌توان گفت که بنیان بحرالمعانی بر آیات قرآن استوار است و نگرش مولف به قرآن نیز نگاهی تاویلی است؛ به نحوی که هیچ آیه‌ای از قرآن در معنای ظاهر آن به کار نرفته است. در بحرالمعانی نه تنها آیات قرآنی، بلکه احادیث نبوی و حتی بعضی داستان‌ها در معرض تاویل، واقع شده است.  یکی از داستان‌هایی که به صورت مجزا و مفصل به آن پرداخته شده داستان موسی (ع) و خضر (ع) است. محمد حسینی به تک‌تک عناصر این داستان نگاه تاویلی داشته و مانند سایر عرفا این داستان را تمثیلی از سیر و سلوک عرفانی می‌داند. او مهم‌ترین نکات داستان را با استناد به آیه‌های قرآنی و احادیث نبوی توضیح و تفسیر می‌کند؛ به گونه‌ای که «مجمع البحرین» را به دریای محبّت و دریای بشریت، ماهی را به رزق روحی، کشتی را به کشتی هدایت، سوراخ‌شدن کشتی را به رخنه ضلالت عشق، ملِک را به شیطان، غلام را به نفس، دیوار را به دیوار شریعت، گنج را به گنج حقیقت، دو یتیم را به حضرت محمد (ص) و علی (ع) تعبیر کرده است. او بعد از تاویل این داستان، همانند وداع خضر با حضرت موسی، با مخاطب خود وداع می‌کند و کتابت مکتوبات عرفانی خود را پایان می‌دهد. در این مقاله کوشش شده است تا نگاه تاویل‌گرایانۀ محمد حسینی نسبت به این داستان رمزآلود و تمامی نکات موجود در آن، مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد.

interpretation of the story of moses and khidr based onthe book of bahr -al-ma'ani

bahr al-ma’ani by mohammad ibn nasir al-din ja’far makki husseini, who is a mystic from india. this work is a collection of thirty-six mystical writings that was written in the ninth century ah, addressed to a person named malik mahmood sheikha.the most important feature of the bahr al-ma’ani book is his interpretive view of quranic verses. although this feature is common to all mystical texts, but if we remove the quranic verses and the interpretations of mohammad hosseini from them, ninety-five percent of the book will be lost and only those parts that describe his travels and introduce the divine saints and poles will remain. therefore, it can be said that bahr al-ma’ani is based on the verses of the qur’an and the author’s attitude is an interpretive view of the qur’an; in such a way that no verse of the qur’an has been used in the sense of its appearance. in bahr al-ma’ani, not only quranic verses, but also profit mohammad’s hadiths and even some stories have been interpreted. one of the stories that has been dealt and described in detail is the story of mosa and khidr. mohammad hosseini has an interpretive view of each element of this story and like other mystics, considers this story as an allegory of mystical journey and behavior. he explains and interprets the most important points of the story by quoting quranic verses and hadiths of profit; in such a way that he leads the majma al bahrain (bahrain assembly)...