محدّث دهلوی و شیوۀ شرح‌نویسی او در مفتاح‌الفتوح

ادب فارسی و عرفان اسلامی از سالیان دور در شبه‌قاره مشتاقان زیادی داشته و آثار گران‌سنگ بسیاری به زبان فارسی از ایشان به جا مانده‌است. از جملۀ این آثار، کتاب مفتاح‌الفتوح، نوشتۀ شیخ عبدالحق محدّث دهلوی (958 1052)، محدّث، محقّق، مورّخ و صوفی‌شاعر هندی است. وی در تصوّف، پیرو شیخ محیی‌الدّین عبدالقادر گیلانی (471 561)، عارف، محدّث و شاعر ایرانی قرن پنجم و ششم هجری و موسّس سلسلۀ تصوّف قادریّه، بوده‌است. مسالۀ اصلی این پژوهش معرفی شرح و شارح، طبقه‌بندی معیارهای شرح‌نویسی و تحلیل دیدگاه‌های وی در شرح است. نگارنده برای تبیین این مساله با استفاده از روش تحلیل محتوا و استناد به دستاوردهای رویکرد ژانری به متن در پی یافتن پاسخ برای پرسش‌های زیر است: محدّث دهلوی کیست؟ شرح عرفانی وی دارای چه ویژگی‌هایی است و مولف آن چه دیدگاه‌هایی دارد؟ این شرح چه نقشی در احیای تصوف در شبه‌قاره ایفا کرده‌است؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مفتاح‌الفتوح ترجمه و شرح بینامتنی منثور و مبسوط به فارسی است که در سدۀ یازدهم قمری به فرمان شاه ابوالمعالی، حکمران آن خطه و از هواداران طریقۀ قادریّه تالیف شده‌است. عبدالحق در نوشتن این اثر، علاوه بر ترجمۀ الفاظ و معانی کتاب فتوح‌الغیب، به بسط و تفصیل سخنان عبدالقادر گیلانی و نقل مذاهب و اقوال عارفان و رمزگشایی مسائل عرفانی و کلامی و تبیین راه و روش قادریّه نیز توجّه داشته است. این شرح علاوه بر موارد ذکر شده، اطلاعات ذی‌قیمتی از طریقه‌های عرفانی شبه‌قاره را نیز ثبت کرده که در روند نگارش تاریخ تصوف در شبه‌قاره حائز اهمیت است.

Mohaddith Dehlavi and his method of commentary in Miftah alFotuh

Persian literature and Islamic mysticism have been very popular in India for many years and many precious works in Persian have been left by them. Among these works is the book Miftah alFotuh written by Sheikh Abdul Haq Mohaddith Dehlavi (10581052), a scholar of hadith, researcher, historian and Indian Sufi. In Sufism, he was a follower of Sheikh Mohieddin Abdolqader Gilani (471561), an Iranian mystic, narrator and poet of the fifth and sixth lunar centuries, and the founder of the Qaderiyya Sufism dynasty. The main issue of this research is to introduce the description and commentary, classify the criteria of description writing and analyze his views in the description. To explain this issue, the author seeks to answer the following questions by using the method of content analysis and citing the achievements of the genre approach to the text: Who is Mohaddith Dehlavi, what are the characteristics of his mystical description and what are the author’s views? What role has this description played in the revival of Sufism on the subcontinent? The results of the research show that Miftah alFotuh is a translation and intertextual description of prose and extended into Persian, which was written in the 11th lunar century by the order of Shah Abu alMa’ali, the ruler of that region and one of the lovers of Qaderieh way. In writing this work, in addition to translating the words and meanings of the book Fotuh alGhayb,