لطافت غزلوار در قصاید سعدی

گوشه ای از فعالیت های ادبی سعدی، قصیده‌سرایی است. سال‌ها قبل از دورانی که او پای به عرصۀ شاعری نهد، زبان قصیده به رشد و کمال خود رسیده بود و شعرا از زبان قصیده سرایان سلف پیروی می کردند. اما در عصر حیات این شاعر بزرگ، بر اثر تحولات اجتماعیسیاسی، فرهنگ درباری غالب، تغییر یافت و قصیده‌سرایی با افول مواجه گردید در نتیجه ذهن شاعران با غزل اُنس گرفت. در این پژوهش، برآنیم تا به این حیطۀ کوچک از هنرنمایی سعدی (قصیده­سرایی) پرداخته، قصاید او را از منظر لطافت‌های زبانی واکاویم و بدون آنکه به حیطه سبک شخصی شاعر وارد شویم، آنچه را می تواند موجبات نرمی الفاظ را فراهم آورده باشد، نشان دهیم. در همین راستا، سه سطح زبانی یعنی آوایی، لغوی و نحوی، را به شیوۀ توصیفیتحلیلی بررسی کرده‌ایم و با آوردن جدول آماری در بخش هایی از پژوهش، سعی در روشن‌تر شدن موضوع داشته‌ایم. سعدی با تسلّطی که بر دقایق زبان فارسی دارد، اوزان نرم و جویباری را به خدمت گرفته است. صامت و مصوّت‌ها بیشتر از نوعی هستند که براحتی تلفّظ می‌شوند و چیزی از لطافت شعر نمی‌کاهند. به ایجاز سخن می‌گوید در عین حال کلامش روشن و بدون ابهام است. او واژه‌های نرم را در قصاید بکار گرفته و به شکل مخفّف و مشدّد کلمات تمایل ندارد. مضامین عرفانی همراه با واژه‌ها و اصطلاحات آن به صورت مفرد یا ترکیب شده در این اشعار دیده می‌شوند، گاه زبان و لغات محاوره‌ای را در چینش ابیات او می‌یابیم. شگردهای نحوی که موجب شیوایی غزلیات سعدی است در قصاید او نیز راه یافته‌اند.

Elegance in Saadi’s language of elegy

One of the aspects of the literary style tried by Saadi, the great poet of the 7th century, is his odes. Many years before Saadi steps into the poetry arena, ode had reached perfection, and other poets had proceeded in that genre. Saadi’s poetry is associated with the cadence of elegy, and his tendency is more toward lyrics. In this research, we are going to show Saadi’s art in writing odes according to linguistic Persian concerns. He speaks with brevity, and his words are clear and without ambiguity. Elegant language is as a result of the Iraqi style, in which old inflections and syntax are less used than in the usual complicated ode language. Saadi strings soft words in his odes and has no tendency for abbreviations. Mystical themes with their special terms merge with his odes. Sometimes, there is a colloquial language in his literature. There are also syntactic techniques which cause eloquence as well as a specific meter that makes his poems soft and consistent. Consonants and vowels in his odes can be pronounced easily without diminishing the conceptual weight of the poems. In this research, Saadi’s odes are examined at phonetic, lexical and syntactic levels based on a descriptive and analytic method and with the use of statistical tables.