نقد و بررسی ضبط و انتساب ابیاتی به رودکی سمرقندی در فرهنگ عجایب‌اللغه

عجایب اللّغه فرهنگ لغتی فارسی به فارسی تحریر یافته در حدود نیمۀ اول قرن دهم است، همراه با شواهد متعدّد از اشعار شاعران پارسی زبان، که یگانه دست نویس آن در کتابخانۀ مجلس به شماره 2192 نگهداری می شود. این اثر را فردی به نام «ادیبی»، در دورۀ سلاطین عثمانی به رشتۀ تحریر درآورده و محمود مدبری آن را در سال 1389 براساس نسخۀ مذکور، تصحیح کرده است. مطابق بررسی های صورت پذیرفته در ثبت لغات و ضبط شواهد شعری، بوضوح مشخص است که ادیبی برای تالیف اثرش، از منابع لغت پیش از خود، بویژه، لغت فرس و صحاح الفرس، بهره برده و به همین جهت، فرهنگ حاضر را می توان منبعی مستند برای بازیابی و تصحیح اشعار پراکندۀ شاعران پیشگام و بی دیوان دانست.یکی از این شاعران رودکی سمرقندی است که مولف در نود و دو موضع، ابیاتی به نام وی ثبت کرده است. از آنجا که این اثر تا کنون، در هیچ یک از دیوان های چاپی (به تصحیح نفیسی و دیگر مصححان پس از وی)، مورد استناد و استفاده نبوده، ضروری است تا دربارۀ برخی از ابیات که در این اثر، به نام رودکی ثبت شده و در دیوان های چاپی نیامده، بحث شود. همچنین، از آن جا که مصحح فرهنگ (محمود مدبری)، بنابه دلایلی، تنها به یادآوری انتساب و پاره ای توضیحات مختصر در ضبط واژه و ابیات بسنده کرده، ضرورت دارد موارد مذکور بررسی شود.در پژوهش حاضر، ده بیت از این موارد بررسی می شود. حاصل این مطالعه بدین صورت است که ادیبی چهار بیت را به نام رودکی آورده، حال آن که این ابیات در اصل، متعلق به شاعرانی دیگر است. ما دربارۀ انتساب درست و اصلاح پاره ای ایرادات در ضبط لغات و ابیات در این پژوهش به طور مفصل بحث کرده ایم. نکتۀ دیگر که در این فرهنگ دیده می شود، انتساب برخی ابیات رودکی به شاعران دیگر است، ابیاتی که در انتساب آنها به رودکی تاکنون تردیدی وجود نداشته، دربارۀ این ابیات که تعدادشان شش مورد است نیز بحث کرده ایم.

Methodological weakness analysis in literature and cinema research

Ajayeb alLoqaa is a PersiantoPersian dictionary authored in the first half of the eleventh century along with numerous poems by Persian poets. The only handwritten copy of that dictionary is kept in the library of the parliament at no. 2192. It was written by a person named Adibi during the Ottoman period and edited by Modabberi in 2010. According to the studies on registering vocabulary and recording poetic works, it is obvious that Adibi used his earlier vocabulary sources, especially LoqateFors and Sehah alFors for his work. Therefore, the present dictionary can be considered as a documentary source for the retrieval and edition of the scattered poems of pioneering poets and those who have no anthology. One of these poets is Rudaki Samarqandi under whose name the author has recorded 92 instances of verses. Since this work has not been cited and used in any of the printed anthologies (edited by Nafisi and other subsequent editors), it was necessary to discuss some of the verses recorded in this work in the name of Rudaki but not mentioned in published anthologies. Since the editor of the dictionary (Mahmoud Modabberi), for some reason, has only mentioned the attribution of the poems and given some brief explanations of the words and verses, a comprehensive study was needed to shed light on the book contents for future scholars and editors of Rudaki’s anthology.