شگردهای زبانی ناصرخسرو در گشایش و رهایش برای انتقال مفاهیم ایدئولوژیک

«گشایش و رهایش» اثری منثور از ناصرخسرو قبادیانی (وفات 481 ه.ق.) است که در موضوع کلام اسماعیلیه نوشته‌شده‌است. نویسنده که برای تبلیغ رسالت خود از افکار فلسفی و کلامی و بحث و جدل استفاده کرده، از ظرفیّت زبان و عناصر آن در این کار، بهره‌برده‌است. ناصرخسرو در کتاب گشایش و رهایش، با گزینش ساخت‌های زبانی مناسب، عقاید و اندیشه‌های خویش را به گونه‌ای موثّر بیان کرده‌است. این پژوهش، ضمن اینکه به بررسی ویژگی‌های این کتاب در پیوند با عناصر ایدئولوژیک درون‌متنی می‌پردازد، بر آن است که شگردهای زبانی ناصرخسرو را در انتقال مفاهیم ایدئولوژیک به مخاطب نشان‌دهد.پرسش پژوهش حاضر این است که در ساختار زبانی گشایش و رهایش، ایدئولوژی نویسنده چگونه بازتاب یافته‌است؟ کدام عناصر نحوی مورد توجّه نویسنده بوده‌اند؟ ناصرخسرو از چه آرایه‌های ادبی برای بیان مفاهیم ایدئولوژیک خویش بهره‌برده‌است؟ نتایج این مقاله بیانگر آن است که ایدئولوژی در گشایش و رهایش به طور صریح بازتاب یافته‌است. بهره‌گیری از برهان‌های عقلی و نقلی و نیز رمزگان فلسفی و کلامی سیطره‌ اندیشه‌های ایدئولوژیک را بر متن نشان می‌دهد. در سطح نحوی، وجوه افعال، صدای دستوری و عناصر تاکیدی، تصویر گویایی از بار ایدئولوژیک متن را به مخاطب عرضه می‌کند. گستره اندیشه‌های ایدئولوژیک، در سطح بلاغی نیز تنوّع کلامی را به آرایه‌هایی که ظرفیّت قابل توجّهی برای تشریح نوع نگرش و جهان‌بینی نویسنده دارند، محدودکرده‌است؛ بنابراین، از آن دسته از صناعات بلاغی که سبب ابهام و چندوجهی شدن متن می‌شوند، در گشایش و رهایش، نشانی دیده نمی‌شود.

Naser Khosrow’s linguistic tricks in Goshayesh and Rahayesh to convey ideological concepts

Goshayesh and Rahayesh is a prose work by Naser Khosrow Ghobadiani written on Ismailia rhetoric. The author promotes philosophical thoughts in a polemic manner, and takes advantage of the potentials and elements of the language to serve his purpose. In the book Goshayesh and Rahayesh, the ideas are expressed with appropriate linguistic constructions. This study investigates the aesthetic properties of the book in relation to ideological issue and examines the author’s linguistic strategies of conveying his points of view. According to the tenets of the text, the research questions to answer are ‘How does the linguistic structure of Goshayesh and Rahayesh reflect the author’s ideology?’, ‘Which syntactic elements were of interest to the author?’, ‘With respect to the language of the book, what literary devices are used?’ and ‘What literary arrays has Naser Khosrow used to express her ideological concepts?’ The results of the study indicate that ideology is explicitly reflected in Goshayesh and Rahayesh. The use of rational and narrative arguments as well as philosophical and theological codes shows the dominance of ideological concepts in the text. At the syntactic level, the aspects of verbs, grammatical sounds and accent elements provide a clear picture of the ideological burden of the text. The range of the ideological concepts at the rhetorical level has also limited theological diversity to arrays that have considerable ability to describe the author’s attitude and worldview. Therefore, those rhetorical industries that cause ambiguity and multifaceted texts are not seen in Goshayesh and Rahayesh.