آذر برزین در متون پهلوانی پس از شاهنامه

آذربرزین پسر فرامرز، یکی از یلان نامدار منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه است. برای نخستین بار در بهمن‌نامه است که آذربرزین بدون هیچ مقدّمه‌ای وارد داستان می‌شود و پس از کین‌خواهی از بهمن، دیگر سخنی از او به میان نمی‌آید. در منظومه‌های دیگری مانند فرامرزنامۀ بزرگ و شهریارنامه، روایت‌هایی دربارۀ چگونگی آشنایی فرامرز با مادر آذربرزین آمده و در منظومۀ اخیر، حتّی آیندۀ آذربرزین نیز پیش‌بینی شده است. در برخی طومارهای نقّالی و برخی روایات شفاهی شاهنامه روایات متعدّدی از سرگذشت آذربرزین نیز هست که اگرچه در ساختار داستان با روایت بهمن‌نامه برابری دارند، امّا افزوده‌های دیگری نیز در این دسته روایات دیده می‌شود که اگر ریشه در روایات کهن نداشته باشند، بیانگر شهرت داستان‌های فرامرز و به تبع او فرزندش آذربرزین، در میان تودۀ مردم بوده است. در این مقاله به بررسی مجموعه روایاتی که در ادب پهلوانی، دربارۀ آذربرزین از آغاز تولّد تا پایان زندگیش آمده می‌پردازیم؛ سپس نشان می‌دهیم که مهمترین خویشکاری آذربرزین در ادب پهلوانی ایران، نبرد با بهمن پادشاه کیانی است و پس از ادای این وظیفه، این پهلوان از صحنۀ داستان‌های ملّی خارج می‌شود و به تبع آن، سیر روایات پهلوانی نیز به پایان می‌رسد.