نگرشی بر جامعه‌شناسی تولید آثار ادبی بین سال‌های1320 تا 1345با تکیه بر ترجمه‌ رمان

سقوط رضاشاه و کودتای1332 تحوّلات سیاسیاجتماعی خاصّی درپی‌ داشت که بازتاب آنها را علاوه بر حوزه سیاست، در قلمرو ادبیّات فارسی نیز می‌توان دید. پژوهش حاضر قصد دارد تا این بازتاب‌ها را در ادبیّات داستانی، بویژه رمان، از منظر نظریّه «جامعه‌شناسی تولید آثار فرهنگی» بررسی‌نماید. بدین منظور، ابتدا، با تکیه بر مفهوم «میدان»، ساختارهای سیاسی‌اجتماعی حاکم بر فضای ادبی بررسی‌ و تاثیر ترجمه‌ در تکوین رمان فارسی در قالب میدان ادبی مشخّص‌ می‌شود. سپس، برای نشان‌دادن پیوند بین مفاهیم «میدان» و «عادت‌واره»، در این نظریّه، فعّالیّت‌های چهار نویسنده‌مترجم: صادق هدایت، ابراهیم گلستان، محمود اعتمادزاده و سیمین دانشور به عنوان نمونه در قالب عادت‌واره تحلیل‌می‌شود. در نهایت، به نظر می‌رسد که این نظریّه در پیوند دادن ساختارهای کلان سیاسی‌اجتماعی‌ با ساختارهای خردی نظیر شرایط خانوادگی، انگیزه‌های شخصی، اهداف اقتصادی و غیره ثمربخش بوده و از رهگذر آن بتوان خاستگاه تحوّلات حاصل در ادبیّات داستانی و عاملیّت تولیدکنندگان ادبی، از جمله مترجمان، نویسندگان و نویسنده‌ مترجمان را درک‌کرد. امّا، با تمرکز بر دوره تاریخی1320 تا 1345 نتیجه ‌گرفته می‌شود که ترجمه آثار ادبی بیگانه، به زبان فارسی، در تغییر ساختار داخلی میدان ادبی نقش داشته ‌است، به‌صورتی‌که داستان کوتاه در دهه بیست به مثابه قالبی مستقل شناخته‌ شد و فرم و مضمون رمان فارسی نیز تحوّلات مثبتی را از سرگذراند که اینها حاصل رابطه بین میدان‌های قدرت و تولید آثار ادبی و همچنین وام‌دار عادت‌واره مترجمان و نویسنده‌مترجمانی است که با تمرکز بر ترجمه داستان کوتاه و رمان در دهه‌های بیست و سی ساختار این تولیدات را متحوّل‌ ساخته و رﺋالیسم روسی و اگزیستانسیالیسم را در آثار نویسندگان ایرانی رواج‎ دادند.

A Sociological Investigation of Literary Productions between 1320 and 1345 with Special Attention to Novel Translation

The oust of Reza Shah in 1320 and fall of Mosadeq government in 1332 culminated with sociopolitical transformations which had certain repercussions in Persian literature. The present study aims to detect these repercussions in the domain of Persian fiction particularly novel applying Bourdieu’s theory of sociology of cultural production. To do this, sociopolitical conditions dominating literary atmosphere of the specified time period are studied in terms of the concept of ‘field’, then, the influences of translation as a social action on the development of Persian fiction particularly Persian novel is investigated in the framework of literary field. As the next step, productions and activities of two authortranslators, i.e. Sadeq Hedayat and Ibrahim Golistan, are investigated in terms of habitus to clarify the link between the concepts of field and ‘habitus’. As a conclusion, it appears that this theory provides an opportunity to link the macrostructures of sociopolitical situations to microstructures as family conditions, personal motives, literary position, economical purposes, political doctrines and personal interests. Accordingly, the origin of developments in Persian fiction is detected and the agency of cultural producers as authors, translators and authortranslators is elaborated on.