پویایی جداسازی مصرف انرژی، رشد اقتصادی و آلودگی در ایران: شواهد جدید از رویکرد تحلیل عاملی در سطوح سه‌گانه انرژی

به‌کارگیری منابع طبیعی به‌ویژه انرژی برای رفاه اقتصادی ضروری است، با این حال، مصرف فزاینده این منابع موجب نگرانی های توسعه پایدار شده است. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی پویایی جداسازی رشد اقتصادی، مصرف انرژی و دی‌اکسیدکربن در ایران طی دوره زمانی 2020-2000 با استفاده از روش تاپیو[1] (2005) و رویکرد تحلیل عاملی با تمرکز بر سه سطح از مصرف انرژی (اولیه، نهایی و مفید) است. براساس نتایج تحقیق حاضر، نخست، رشد اقتصادی ایران طی دوره زمانی مورد بررسی اغلب با جداسازی های منفی (در هر سه سطح انرژی) همراه شده است. این جداسازی منفی در انرژی مفید و انرژی نهایی نسبت به انرژی اولیه قوی تر ظاهر شده است. با تجزیه مصرف انرژی، جداسازی منفی در مولفه های مختلف انرژی نیز تایید شده است. دوم، جداسازی ضعیف بین مصرف انرژی و آلودگی (انتشار co2) که طی دوره مورد بررسی و در سطوح مختلف انرژی تایید شده است، شدت جداسازی منفی انرژی از آلودگی در سطوح پایین تر انرژی قوی تر بوده است. سوم، جداسازی رشد اقتصادی و آلودگی شباهت زیادی به جداسازی رشد اقتصادی و مصرف انرژی دارد. به نظر می رسد عدم کارایی در مصرف انرژی، عدم دسترسی به تکنولوژی های نوین و نبود ساختارهای مناسب که می تواند ناشی از نداشتن راهبرد مشخص در توسعه پایدار باشد، موجب جداسازی منفی انرژی، آلودگی و رشد اقتصادی شده است. توصیه اصلی این پژوهش، اولویت گذاری روی کارایی انرژی در سطوح مختلف انرژی همراه با سرمایه گذاری در زیرساخت و فناوری انرژی است. 

decoupling dynamism of energy consumption, economic growth, and pollution in iran: new evidence from factor analysis at triple levels of energy

the utilization of natural resources, particularly energy, is essential for economic well-being. however, the increasing consumption of economic resources raises concerns about sustainable development. this study aimed to investigate the dynamic decoupling of economic growth, energy consumption, and pollution in iran from 2000 to 2020, employing the method proposed by tapio (2005) and factor analysis on three levels of energy consumption (i.e., primary, final, and useful). the findings revealed that economic growth is often associated with negative decoupling, with this negative decoupling being more pronounced in useful and final energies compared to primary energy. decomposing energy consumption further confirmed negative decoupling in various energy components. additionally, the study confirmed weak decoupling between energy consumption and pollution (co2 emissions), with stronger negative decoupling observed at lower energy levels. furthermore, the decoupling of economic growth and pollution closely mirrors the decoupling of economic growth and energy consumption. the negative decoupling can be attributed to the inefficiency in energy consumption, limited access to new technologies, and the lack of appropriate structures due to the absence of a specific strategy for sustainable development. the research recommends the prioritization of energy efficiency across different energy levels as well as the investment in infrastructure and energy technology.