تحلیل و نقد فرآیندهای مدیریت نقدینگی خزانه‌ دولت در ایران

مدیریت صحیح شیوه جمع‌آوری منابع و توزیع مصارف دولت یا به بیان فنی، مدیریت نقدینگی دولت، بخش مهمی از فرآیندهای خزانه‌داری و یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای انضباط مالی دولت است. مقررات مربوط به فرآیندهای خزانه‌‌داری در ایران دارای پیچیدگی زیادی است که این موضوع، درکنار غیرشفاف بودن فرآیندهای مزبور، نقد و بررسی این فرآیندها را دشوار می‌نماید. پژوهش حاضر ابتدا به بررسی فرآیندها و روال‌های خزانه‌داری در ایران، برمبنای قوانین، آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های مربوط می‌پردازد. فرآیندهای مربوط به وجوه واریزی به خزانه و همچنین مصارف آنها، به تفکیک نوع وجوه (درآمدهای عمومی، درآمدهای اختصاصی، وجوه شرکت‌های دولتی، درآمد نفت و وجوه سپرده) بررسی می‌شود. نمودارهای مستخرج از این بررسی، زمینه ارزیابی کارآمدی و نقد فرآیندهای خزانه‌داری را فراهم کرده است. براساس پژوهش حاضر، مهم‌ترین نقدهای وارد به فرآیندهای خزانه‌داری (مدیریت نقدینگی) در ایران عبارت‌اند از: عدم امکان نظارت موثر بر گردش حساب‌های دولت، کند شدن گردش منابع درآمدی و هزینه‌ای بخش دولتی، تشدید رفتار رانت‌جویی در بانک‌ها و دستگاه‌های دولتی، رسوب وجوه عمومی در شبکه بانکی و ناکارآمدی شیوه پرداخت اعتبارات (مبتنی‌بر تخصیص). تجربه سایر کشورها و توصیه نهادهای بین‌المللی در موضوع اصلاح مدیریت نقدینگی دولت نشان می‌دهد، گام نخست برای اصلاح فرآیندهای کنونی خزانه‌داری، تاسیس حساب واحد خزانه (tsa) و متمرکز کردن تمام حساب‌های درآمدی و هزینه‌ای دولت نزد بانک مرکزی است که موجب افزایش شفافیت، امکان نظارت موثر و افزایش کارآیی گردش منابع دولت خواهد شد.