سنجش و ناهنجاریابی پیچیدگی در ثبت‌های حسابداری

هدف: طبق استانداردهای بین‌المللی حسابرسی، پیچیدگی رویدادهای مالی، به‌عنوان یکی از عوامل خطر ذاتی تقلب، جزء معیارهای انتخاب ثبت‌های حسابداری برای آزمون و اجرای روش‌های تحلیلی برای ناهنجاریابی در راستای ارزیابی ریسک تقلب محسوب می‌شود. با وجود این، تاکنون تعریف ساختاری برای سنجش پیچیدگی ثبت‌های حسابداری در ادبیات دانشگاهی و حرفه‌ای ارائه نشده است. هدف این پژوهش، رفع خلا مذکور، از طریق طراحی یک شاخص کمّی برای سنجش پیچیدگی در ثبت‌های حسابداری و کاربست آن برای ناهنجاریابی، در راستای شناسایی و ارزیابی ریسک تحریف بااهمیت است.روش: به اقتضای هدف پژوهش، از روش‌شناسی علم طراحی (هونر و همکاران، 2004) استفاده شد. این روش‌شناسی از دو مرحلۀ طراحی مصنوع و ارزیابی تشکیل شده است. در مرحلۀ طراحی، ابتدا به تحلیل محتوای استانداردهای حسابرسی و مرور کتابخانه‌ای ادبیات پیچیدگی و تنوع برای فراهم‌آوردن مبنای تعریف پیچیدگی در ثبت حسابداری اقدام شد. در ادامه، به تطبیق رهیافت‌های تنوع‌سنجی در علوم زیستی و تعدیل آن متناسب با مقتضیات مسئلۀ سنجش پیچیدگی ثبت‌های حسابداری اقدام شد تا نوآوری شاخص پیشنهادی، درجاتی از اقتباس و ارتقا را شامل شود. در مرحلۀ ارزیابی، با اتخاذ رویکردهای توصیفی و مشاهده‌ای، بداعت و سودمندی مصنوعِ طراحی‌شده تایید شد.یافته‌ها: در فقدان تعریف صریح از پیچیدگی معاملات در استانداردها و رهنمودهای حسابرسی، تحلیل محتوای استانداردهای بین‌المللی حسابرسی، به استخراج پنج بُعد مفهومی از پیچیدگی انجامید که عبارت‌اند از: 1. تعداد و روابط اجزا؛ 2. ماهیت و شکل معاملات؛ 3. سنجش و پردازش اطلاعات؛ 4. کمیت و کیفیت آگاهی؛ 5. میزان ثبات و اطمینان در خصوص موضوع رسیدگی. سپس، بر اساس بُعد نخست این مفهوم‌پردازی و تطبیق آن با مفاهیم نظری تنوع در علوم زیستی، شاخص پیچیدگی در ثبت حسابداری از منظری ساختاری و داده‌محور، به‌عنوان تابعی از تعداد و تنوع حساب‌های موجد آن تعریف شد. در ادامه، ضمن تطبیق شاخص تنوع زیست‌بوم (کلارک و وارویک، 1998) و اتخاذ سنجۀ فاصلۀ تکسنومیک مبتنی بر طول مسیر برای فاصله‌یابی حساب‌ها، به تعریف عملیاتی و طراحی شاخص کمّی پیچیدگی ثبت‌های حسابداری، به‌عنوان یک مصنوع علم طراحی از نوع مدل و نیز، کاربرد آن در شناسایی ناهنجاری‌های سراسری و بافتاری در ثبت‌های حسابداری اقدام شد. مرحله اجرا و ارزیابی، در قالب یک موردکاوی دنبال شد که طی آن با استفاده از زبان برنامه‌نویسی پایتون، به تجزیه‌وتحلیل پیچیدگی ثبت‌های حسابداری برای شناسایی ناهنجاری‌های سراسری و در سطح بافت‌های اندازه و الگوی ثبت برای شناسایی ناهنجاری‌های بافتاری در 2895 ثبت دفتر روزنامه یک شرکت تولیدی اقدام شد و نتایج و بینش‌های حاصل از کاربرد شاخص یادشده مورد تشریح و ارزیابی قرار گرفت.نتیجه‌گیری: این پژوهش، با اتخاذ رویکردی بین‌رشته‌ای به مسئله‌شناسی و راه‌حل‌یابی پیچیدگی ثبت‌های حسابداری، ضمن تطبیق مبانی نظری و روش‌های تنوع‌سنجی زیست‎بوم در علوم زیستی، سازوکاری نظام‌مند و منعطف برای سنجش پیچیدگی ثبت‌های حسابداری طراحی کرد که همچنین برای شناسایی پیچیدگی‌های ناهنجار در ثبت‌های حسابداری نیز راه‌گشاست و از این طریق، زمینۀ ارتقای رویه‌های شناسایی و ارزیابی ریسک تحریف بااهمیت را در روش‌های تحلیلی حسابرسی فراهم می‌کند. به‌علاوه، کاربست این شاخص، برای اهداف برنامه‌ریزی و بهینه‌سازی تخصیص منابع حسابرسی، مبتنی بر سطح پیچیدگی کار حسابرسی و نیز بهبود نمونه‌گیری حسابرسی و اولویت‌سنجی در رسیدگی به ثبت‌های حسابداری بر اساس میزان پیچیدگی به‌عنوان یک عامل ریسک ذاتی کمک می‌کند.

journal entry complexity measurement and anomaly detection

objectiveaccording to the international standards on auditing (isa), financial transaction complexity, an inherent fraud risk factor, stands among the criteria for selecting accounting journal entries to test, and implement analytical procedures for anomaly detection to assess fraud risk. however, the extant academic and professional literature lacks a structural definition of accounting journal entry complexity. this study aims to fill this gap by (1) proposing a novel quantitative measure of journal entry complexity and (2) applying it to anomaly detection techniques to identify and assess the risks of material misstatement.methodsgiven the purpose of this study, the design science (ds) methodology (hevner et al., 2004) was adopted. the ds includes two phases: artifact design and evaluation. in the design phase, a content analysis of isa and a literature review of complexity and diversity were conducted to establish the basis for defining journal entry complexity. subsequently, the proposed measure was adapted from diversity indices used in the biological sciences to meet the specific requirements of the research problem. this adjustment incorporated innovations from both exaptations and improvements in the contributions of ds. in the evaluation phase, descriptive and observational approaches were employed to assess and verify the novelty and utility of the proposed artifact.resultsin the absence of an explicit definition of transaction complexity in auditing standards and guidelines, the content analysis of isa led to the extraction of five conceptual dimensions of complexity: (1) the number and relationships of components, (2) the nature and form of transactions, (3) measurement and processing of information, (4) quantity and quality of knowledge, and (5) the degree of change and uncertainty regarding the subject matter. based on the first dimension of this conceptualization and its adaptation to the theoretical foundations of diversity in biological sciences, the journal entry complexity measure was defined from a structural and data-driven perspective, as a function of the number and diversity of accounts involved. next, by adapting the biodiversity index (clarke warwick, 1998) and adopting the taxonomic distance measure based on the path length to determine account distances, a quantitative measure of journal entry complexity, as a design science artifact of the model type, was provided. the measure was then applied to detect global and contextual anomalies in journal entries. the implementation and evaluation phases continued through a case study using the python programming language for analyzing journal entry complexity to identify global and size and pattern-based contextual anomalies in 2,895 journal entries of a manufacturing company. the results and insights obtained from applying the measure were then discussed and evaluated.conclusionadopting an interdisciplinary approach, this study applies theoretical foundations and biodiversity measurement methods from biological sciences to create a systematic and flexible mechanism for measuring the complexity of journal entries and identifying anomalies. it seeks to improve the identification and assessment of material misstatement risks in audit analytical procedures. moreover, using this measure helps in planning and optimizing audit resource allocation by accounting for the complexity level of audit engagements. it also improves audit sampling and prioritizes auditing journal entries based on their complexity, as an inherent risk factor.