طراحی مدل علل زمینه‌ای ایجاد کننده حسابداری خلاقانه

هدف: حسابداری خلاقانه را می‌توان فرایندی تلقی کرد که با استفاده از دانش حسابداری، بدون نقض خط‌مشی‌ها، قوانین و استانداردهای حسابداری، بر شاخص‌های مالی در افشای اطلاعات تاثیر می‌گذارد و سبب تحریف اطلاعات ارائه شده از سوی مدیران می‌شود. هدف این پژوهش، طراحی و ارزیابی تفسیری زمینه‌های بروز حسابداری خلاقانه در سطح شرکت‌های بازار سرمایه است. روش: روش‌شناسی پژوهش ترکیبی است و برمبنای نتیجه، در دسته پژوهش‌های توسعه‌ای قرار می‌گیرد و از نظر هدف، این پژوهش با اتکا به یک مطالعه اکتشافی و ماتریس رتبه‌بندی تفسیری، به‌دنبال اولویت‌بندی مولفه‌های پژوهش در سطح شرکت‌های بازار سرمایه از نظر اثربخشی است. رویکرد پژوهشی مطالعه حاضر، به‌لحاظ منطق گردآوری داده‌ها نیز، از نوع ترکیبی است؛ زیرا به بررسی پدیده‌ای می‌پردازد که چارچوب جامع درباره آن، در حیطه‌های نظری حسابداری در سطح کارکردهای بازار سرمایه وجود ندارد یا مورد اجماع نیست. از این رو ابتدا از طریق تحلیل بخش کیفی و با اتکا به‌روش نظریه داده‌بنیاد، تلاش می‌شود تا ابعاد مدل حسابداری خلاقانه در قالب یک مدل چند بُعدی ارائه شود. برای این منظور از رویکرد نوخاسته یا ظاهرشونده گلیزر استفاده می‌شود تا با استفاده از مصاحبه با خبرگان، طی سه مرحله کدگذاری، مدل حسابداری خلاقانه تدوین شود. در بخش کمی از چک‌لیست‌های ماتریسی بر اساس مقایسه زوجی بهره برده شده است. جامعه هدف در بخش کیفی 12 نفر از خبرگان حسابداری و اساتید دانشگاهی بودند که چه به لحاظ علمی و چه به لحاظ تجربی، خبره تلقی می‌شدند. نمونه‌گیری در بخش روش‌شناسی کیفی، نمونه‌گیری نظری و نحوه تعیین نمونه گلوله برفی بود. جامعه هدف در بخش کمی، 20 نفر از مدیران مالی شرکت‌های بورسی بودند که بر اساس تجربه‌های کاری و سطح دانش فنی و تخصصی از طریق نمونه‌گیری همگن انتخاب شدند. یافته‌ها: نتایج پژوهش در بخش کیفی از وجودِ 3 مقوله؛ 6 مولفه و 36 مضمون مفهومی در قالب یک مدل 6 بعدی حکایت داشت که طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی در تحلیل نظری داده‌بنیاد و با استفاده از رویکرد گلیزر کسب شد. همچنین نتایج در بخش کمی با استفاده از تحلیل رتبه‌بندی ماتریسی نشان داد که درصد تاثیرگذاری مولفه ضعف آینده‌نگری مبنای حسابداری خلاقانه، نسبت به بقیه مولفه‌های حسابداری خلاقانه بیشتر است؛ به این معنا که فقدان چشم‌اندازهای حرفه‌ای در حسابداری باعث افزایش احتمال تحریف مالی از طریق حسابداری خلاقانه می‌شود. نتیجه‌گیری: نتیجه کسب‌ شده گویایی این واقعیت است که ضعف آینده‌نگری در حوزه حسابداری و افشای واقع‌گرایانه اطلاعات، می‌تواند به افزایش سایه حسابداری خلاقانه بر سطح عملکردی شرکت‌های بازار سرمایه منجر شود و زمینه بروز حسابداری خلاقانه را بیشتر کند؛ زیرا این حوزه از رویه حسابداری، از فلسفه کافی با پشتوانه دانش برخوردار نیست و این موضوع کارکردهای معرفتی حسابداری را از هسته اصلی که افزایش شفافیت و حفاظت از حقوق ذی‌نفعان است، دور می‌کند و باعث می‌شود تا امکان ارزیابی دقیق واقعیت‌های عملکردی شرکت‌ها مقدور نباشد.

designing a domain-specific causal model for creative accounting

objective: creative accounting can be seen as a process that utilizes accounting knowledge to influence financial indices in information disclosure without violating policies and accounting rules and standards, leading to distortion of the information provided by the managers. this research sought to design and interpretatively evaluate the appearance contexts of creative accounting at the level of capital market companies.methods: the study employed a mixed research methodology, categorizing it as developmental research based on the obtained results. concerning the objective, this research sought to prioritize research components at the level of capital market companies in terms of effectiveness by relying on an exploratory study and an interpretive rating matrix. the research approach in this study can be classified as a hybrid type due to the unique logic of data collection. it explores a phenomenon without a comprehensive framework in the theoretical areas of accounting at the level of capital market functions, where consensus on such a framework is lacking. thus, it was initially tried to provide the dimensions of the creative accounting model in the form of a multidimensional model through analyzing the qualitative part by relying on the grounded theory method. to this end, glazer’s emergent approach was used to develop a creative accounting model by utilizing interviews made with experts during three stages of coding. the paper benefited from matrix checklists based on pairwise comparisons in the quantitative part. the target population in the qualitative part included 12 accounting professionals and university professors who were considered experts both scientifically and experimentally. in the qualitative methodology section, the snowball sampling method was employed for sample collection, involving theoretical sampling and methods for sample determination. however, the target population in the quantitative part included 20 financial managers of listed companies who were chosen based on work experience and level of technical and specialized knowledge through a homogeneous sampling method.results: the research results in the qualitative part identified three categories, six components, and 36 conceptual themes in the form of a six-dimensional model, which were obtained through the three stages of open coding, axial coding, and selective coding in the grounded theoretical analysis using the glazer’s approach. also, the results in the quantitative part, by utilizing matrix ranking analysis, demonstrated that the influence percentage of the foresight weakness component of the basis of creative accounting is higher than the other components of creative accounting. this implies that the absence of professional perspectives in accounting enhances the probability of financial distortion through creative accounting.conclusion: the obtained results indicated the fact that the weakness of foresight in the field of accounting and realistic disclosure of information may lead to the enhanced shadow of creative accounting over the functional level of capital market companies and expand the context of emerging creative accounting. this area of accounting procedure does not benefit from sufficient philosophy and knowledge support, and this issue creates a distance between the cognitive functions of accounting and the main core, which aims to increase transparency and protect the rights of stakeholders. as a result, accurate evaluation of the functional realities of companies turns out to be unfeasible.