طراحی مدلِ حسابداری دادگاهی: تحلیل داده‌بنیاد و فرایند رتبه‌بندی تفسیری

هدف: بخش مهمی از نیاز امروزِ ذی‌نفعان در بازار سرمایه، افشای اطلاعاتی است که متضمنِ حفاظت از منافع آنان در برابر زیاده‌خواهی‌های شرکت‌هاست. از این سو، نهادهای بالادستی در بازار سرمایه تلاش می‌کنند تا بر اساس قوانین و محدودنمودن عملکردهای مالی شرکت‌ها، تبعات ناشی از فرصت‌طلبی شرکت‌ها را به‌واسطه توسعه حسابداری دادگاهی کنترل کنند؛ از این رو، هدف این پژوهش، طراحیِ مدل حسابداری دادگاهی در سطح شرکت‌های بازار سرمایه است. روش: روش‌شناسی پژوهش از نوع ترکیبی است و بر مبنای نتیجه، در دسته پژوهش‌های توسعه‌ای قرار می‌گیرد. در این پژوهش، برای جمع‌آوری داده‌ها در بخش کیفی از مصاحبه و در بخش کمّی از چک‌لیست‌های ماتریسی بر اساس مقایسه زوجی بهره برده شده است. جامعه هدف در بخش کیفی، 13 نفر از متخصصان دانشگاهی بودند که چه به‌لحاظ علمی و چه به‌لحاظ تجربی، خبره تلقی می‌شدند. نمونه‌گیری در بخش روش‌شناسی کیفی، نمونه‌گیری نظری و نحوه تعیین نمونه گلوله برفی بود. اما جامعه هدف در بخش کمّی، 20 نفر از مدیران مالی شرکت‌های بورسی و کارشناسان رسمی دادگستری بودند که بر اساس تجربه‌های کاری و سطح دانش فنی و تخصصی، از طریق نمونه‌گیری همگن انتخاب شدند. یافته‌ها: نتایج بخش کیفی به شکل‌گیری 3 مقوله، 6 مولفه و 39 مضمون مفهومی، در قالب یک مدل 6 ضلعی انجامید که طی سه مرحله کدگذاری در تحلیل نظری داده‌بنیاد کسب شد. همچنین نتایج در بخش کمی نشان داد که مولفه‌ نظارت‌های نهادی اثربخش‌ترین مولفه در توسعه حسابداری دادگاهی تلقی می‌شود. نتیجه‌گیری: نتیجه کسب‌شده گویای این واقعیت است که نظارت‌های نهادی در ساختار حاکمیت شرکتی، به حوزه حسابداری دادگاهی، در جهتِ کاهش بار حقوقی و قضایی عملکردهای مالی کمک شایان توجهی می‌کند.

designing and explaining a model of forensic accounting: grounded theory and interpretive ranking process

objective: an important part of the needs of stakeholders in the capital market is the disclosure of information, which ensures that their interests are protected against corporate aggression. therefore, the supervisory institutions in the capital market try to control the consequences of companies’ opportunism through the development of corporate accounting and by regulating the laws and restricting the financial performance of companies. the purpose of this study is to design a forensic accounting model for capital market companies.methods: this is a developmental, mixed-method study. interviews were used to collect data in the qualitative part. in its quantitative part, matrix checklists were used based on a pairwise comparison. the participants included 13 academic specialists who were considered experts, both scientifically and empirically. theoretical sampling and snowball sampling were used. in the quantitative part, the target population included 20 financial managers from stock companies and official judicial experts, who were selected by homogeneous sampling based on their professional experience and level of technical and specialized knowledge.results: the achieved results in the qualitative part led to three categories; six components and 39 conceptual themes which were presented in the form of a hexagonal model. the model was obtained during three stages of coding in the theoretical analysis of the foundation data. the results in the quantitative section also showed that the component of institutional oversight is the most effective component in the development of forensic accounting.conclusion: according to the obtained results, institutional oversight of the corporate governance structure contributes significantly to the field of forensic accounting in order to reduce the legal and forensic burden of financial operations.