جایگاه تاکسونومیکی و تنوع ژنتیکی جنس شاه‌بلوط (راشیان) در شمال ایران براساس ناحیه ژنی psbA و بین‌ژنی trnH-psbA

شاه‌بلوط اروپایی (castanea sativa mill.) یکی از گونه‌های ارزشمند در خطر جنگل های هیرکانی است. در این تحقیق، استفاده از نشانگرهای مولکولی به عنوان روشی آسان و سریع برای شناسایی جایگاه تاکسونومیکی شاه‌بلوط های شمال ایران مورد استفاده قرار گرفت. در این تحقیق، از تمامی رویشگاه های این گونه در ایران (سه رویشگاه ذکر شده در بخش غربی استان گیلان) نمونه برگ تهیه و بعد از بیومتری، شش پایه انتخاب و ناحیه ژنی psba و فاصله‌انداز غیرکد‌کننده ‌trnh-psba توالی‌یابی و با نمونه‌های گرفته شده از بانک ژنی (castanea sativa،c. dentata،c. pumila ) مقایسه شد. نتایج نشان داد که طول کل قطعه ژنی psba برای نمونه‌های بانک ژنی و شاه‌بلوط های منطقه هیرکانی،66 جفت باز و بدون تنوع نوکلیوتیدی و طول قطعه بین‌ژنی trnh-psba، 416-427 جفت باز است که شاه‌بلوط های منطقه هیرکانی با حذف 11 جفت باز دارای کمترین طول به میزان 416 جفت باز است. از پنج جایگاه انحصاری، جایگاه انحصاری اول و دوم در موقعیت 366 و 495 مربوط به گونه castanea dentata، جایگاه انحصاری سوم در موقعیت 401 و مربوط به c. sativa، جایگاه انحصاری چهارم و پنجم در موقعیت 406 و 437 مربوط به گونه c. pumila است. بررسی فاصله ژنتیکی گونه‌ها و جمعیت‌های مورد بررسی نشان داد که نمونه های جنگل هیرکانی فاقد فاصله ژنتیکی از یکدیگر بودند. در این تحقیق، براساس ناحیه ژنی psba و بین‌ژنی trnh-psba چهار هاپلوتیپ با تنوع هاپلوتیپی 58/0 شناسایی شد. در درخت فیلوژنی حاصل از تحلیل کل ناحیه ژنی psba و بین‌ژنی trnh-psba به روش حداکثر شباهت و با پشتوانه تکرار 1000، شاه‌بلوط‌های ناحیه هیرکانی در یک کلاد مجزا، البته بدون پشتوانه قرار گرفتند. همچنین، بیشترین شباهت ژنتیکی بین شاه‌بلوط‌های ناحیه هیرکانی و شاه‌بلوط اروپایی مشاهده شد. اگرچه تصمیم‌گیری در مورد جایگاه تاکسونومی شاه‌بلوط هیرکانی براساس یک نشانگر مولکولی از پشتوانه قوی برخوردار نمی‌باشد، ولی به دلیل وجود تفاوت ریختی قابل ملاحظه بین شاه‌بلوط هیرکانی و شاه‌بلوط اروپایی و نیز نتایج این تحقیق (وجود یک ناحیه حذفی در ناحیه بین‌ژنی trnh-psba و متمایز بودن هاپلوتیپی) تعلق شاه‌بلوط هیرکانی به گونه شاه‌بلوط اروپایی (c. sativa) را مورد تردید قرار می‌دهد و تصمیم‌گیری نهایی در این ارتباط را منوط به کارگیری چند نشانگر بارکد دیگر می‌نماید.